4 ـ ضرورت اجتناب از ظلم و بهره‏كشي - اندیشه سیاسی مسکویه نسخه متنی

4 ـ ضرورت اجتناب از ظلم و بهره‏كشي

اعتقاد به طبيعى بودن حيات اجتماعى انسان‏ها و كاستىهاى فردى بشر در تأمين ضرورت‏هاى زندگى و تحصيل كمالات معنوى، براى معلم ثالث اين نتيجه را در بر دارد كه انسان‏ها براى بقاى حيات خويش چاره‏اى جز ستم و بهره‏كشى از توان ديگران ندارند. كسانى كه انزواطلبى و گوشه‏گيرى را پيشه خود ساخته‏اند براى زنده ماندن ناچارند تا به ديگران ستم كنند، زيرا خود به تأمين مايحتاج ضرورى قادر نيستند و از توان ديگران بهره مىگيرند و هيچ‏گونه بهره‏اى به ديگران نمىرسانند و اين، ظلم و تجاوز است: «يطلب معاونتهم ثم لايعاونهم فهذا ظلم و عدوان».1 انسان‏ها براى اجتناب از اين نوع ستم، به حيات اجتماعى روى آورده‏اند تا در سايه منافع مشترك، زندگى خود را تأمين كنند.

مسكويه بر مبناى ثنويت فكرى، عدالت را در مقابل ظلم قرار مىدهد و راه برون‏رفتِ از ظلم ناشى از اجتماع گريزى را در عمل به عدالت مىداند، زيرا به مقتضاى عدالت بايد هر نوع بهره‏گيرى از توان ديگران به صورت تعاملى و داد و ستد باشد؛ لذا، ايشان براى جلوگيرى از ظلم و بهره‏كشى ظالمانه از ديگران تصريح مىكند كه بايد همه انسان‏ها متعهد بشوند تا براساس شرايط عدالت با يك‏ديگر هم‏كارى كرده و از حقوق اجتماعى بهره‏مند بشوند: «فَمِنَ الْواجِبِ عَلى كُلِّ اَحَدٍ اَنْ يَبْذُلَ مَعُونَتَهُ عَلى شَريطَةِ الْعَدْلِ». اگر كسى نقش هم‏كارى و مشاركت بيش‏ترى در اجتماع داشت انتظار حقوق زيادترى داشته باشد و آن كس كه از توان خويش براى اعتلاى حيات جمعى كم‏تر استفاده مىكند بالطبع انتظار كم‏ترى داشته باشد و آن‏چه متعلق به حقوق ديگران است و از آن او نيست، طلب نكند: «فلا يطلب ما ليس له».2

1. الفوز الاصغر، ص 64.

2. همان، ص 64 و 65 ؛ الهوامل و الشوامل، ص 6.