اندیشه سیاسی مسکویه نسخه متنی

السَّياساتُ مَحْفوظَةً عَلى شرائِطِها الصَّحيحَة؛ واجب است كه نسبت شهرياران با شهروندان، هم‏چون رابطه پدر و فرزندى باشد، و رابطه بين شهروندان رابطه برادرانه باشد تا سياست‏ها براساس شرايط مناسب خود جريان پيدا كند.1

و در مورد «حكومت ولايي» نيز مىگويد:

اما ولايت، اسم مشترك است و تصرفات آن به حسب عنوان مولى است؛ يعنى رابطه دو جانبه بالا و پايين در آن وجود دارد و حقيقت در طرفين اين است كه بين آن‏ها ويژگى خاصى است؛ از طرف واليان مهربانى و شفقت و از ناحيه موّلى عليهم [مردم] نصيحت و اطاعت مطرح است.2

مسكويه بعد از طراحى الگوى رفتارى در رابطه شهرياران و شهروندان، به مفهوم «تعاون» و ضرورت آن در حيات اجتماعى مىپردازد و در جواب «ابوحيان توحيدي» كه از علل گرايش مردم به مشاركت سؤال مىكند، مىگويد:

بسيارى از امور انسانى جز با معاونت و هم‏كارى جمعى به سامان نمىرسد، زيرا فرد به‏تنهايى از انجام آن ناتوان است و در وجودش نقصانات زيادى هست و از طرفى، آثار خلاقيت و ابداع در صورت هم‏كارى جمعى به ظهور مىرسد و چون مشاركت‏كنندگان در مسائل حكومتى بسيارند و اختلاف آرا شديد است و خواسته‏هاى گوناگون در آن دخالت دارد، نياز به رهبرى و واسطه كه نقش محورى ايفا كند، ضرورى است.3

ايشان در جاى ديگر مىگويد:

چون انسان‏ها مدنى بالطبع‏اند نياز به امورى دارند كه روى آن‏ها پيمان ببندند و ملتزم به انجام آن شوند تا به مدد تعاون و مشاركت بر محور آن، زمينه تحقق اغراض ديگر فراهم شود. اين امور گاهى در دين و سيره است و

1. تهذيب الاخلاق، ص 132.

2. الهوامل والشوامل، ص 107.

3. همان، ص 68.