اندیشه سیاسی مسکویه نسخه متنی

2 ـ مشاركت عقلي

عقل در نظر مسكويه، برترين موهبت الهى و فصل مميّز انسان از حيوان است.1 به مدد عقل هم قواى نفسانى و هم نظام اجتماعى به سامان مىرسد و از هرج و مرج جلوگيرى مىشود.2 استحكام دين و تدبير دنيا به واسطه عقل است.3 معلم ثالث بعد از بيان تعاون معطوف به معاش، با انتقاد از آن مىگويد: انسان همانند ساير حيوانات نيست كه همه چيزش در ضرورت‏هاى معاش و آن‏چه مطابق طبيعت اوليه او است خلاصه شود، بلكه نياز به چيزهاى ديگرى دارد.

سپس در جاى ديگر مىگويد:

ولذلك اُمِّدَ بِالْعَقْل و اُعينَ بِهِ لِيَسْتَخْدِمَ به كل شىءٍ وَ يَتَوَصَّلَ بمكانه الى كل ارب؛ انسان به سبب گستردگى نيازهاى خود از عقل مدد يافت تا با كمك آن همه چيز را به استخدام درآورد و با تصرف در آن‏ها به حاجات خود برسد.4

3 ـ مشاركت فضيلتْ محور

در اين نوع مشاركت، شهروندان به ابعاد معنوى و نيازهاى روحى توجه دارند و تعاون و هم‏كارى آن‏ها با يك‏ديگر و با حكومت براى رسيدن به فضايل و ارزش‏هاى انسانى و دفع شرور و زشتىها از جامعه است. به اعتقاد مسكويه، تحصيل فضايل به تنهايى مقدور نيست، بلكه محصول مشاركت جمعى جامعه است؛ از اين‏رو، با ردّ ايده كسانى كه معتقدند فضايل را با زهد و عزلت هم مىتوان به‏دست آورد تصريح مىكند كه:

ليست الفضائل اعداماً بل هى افعال و اعمال تظهر عند مشاركة الناس و مساكنتهم و فى المعاملات و ضروب الاجتماعات؛ فضايل امور

1. الفوز الاصغر، ص 82 و 83.

2. تهذيب الاخلاق، ص 123.

3. الحكمة الخالده، ص 286 و 287.

4. الهوامل والشوامل، ص 34.