اندیشه سیاسی مسکویه نسخه متنی

عدمى نيستند [تا با عدم عمل و دورى از اجتماع به‏دست آيند]، بلكه آن‏ها اعمال وجودى هستند كه در مشاركت و نشست و برخاست و انواع معاملات و اجتماعات بشرى تحصيل مىشوند.1

4 ـ مشاركت معطوف به توسعه

به نظر مسكويه، جامعه‏اى كه همه توانايىهاى مشاركتى، اعم از تعاون در تأمين ضرورت‏هاى زندگى، توسعه مادى و فضايل معنوى را دارد و در جهت پيشرفت جامعه به كار مىگيرد آن جامعه، توسعه يافته است. ايشان در «الهوامل والشوامل» مىگويد:

اما حال عمارتها فانما يتم بكثرة الاعوان و انتشار العدل بقوة السلطان الذى ينظّم احوالهم و يحفظ مراتبهم و يرفع الغوائل عنهم و اعنى بكثرة الاعوان تعاون الايدى و النيّات بالاعمال الكثيرة التى بعضها ضرورية فى قوام العيش و بعضها نافعة من حسن الحال فى العيش و بعضها نافعة فى تزيين العيش فان اجتماع هذه هى العمارة؛ آبادانى مدينه با كثرت ياوران، و گسترش عدالت به مدد سلطانى است كه احوال مردمان را به نظم آورده و مراتب‏شان را حفظ، و مشكلات و دشوارىهاىشان را برطرف مىكند. مقصود از بسيارى ياوران، تعاون فكرى و عملى در بسيارى از كارها است كه بعضى در قوام زندگى ضرورىاند، بعضى در زندگى بهتر سودمندند و برخى در آراستگى زندگى به فضايل نافع هستند و اجتماع اين سه، عمارت و آبادانى و توسعه مدينه است.2

1. تهذيب الاخلاق، ص 49.

2. الهوامل والشوامل، ص 250.