اندیشه سیاسی مسکویه نسخه متنی

«تهذيب الاخلاق»، وى را با عنوان، «استاد فاضل و حكيم كامل» ياد مىكند.

به‏نظر نگارنده آن‏چه معلم ثالث را در حكمت عملى و اخلاق شاخص كرده پرداختن به فلسفه اخلاق و تبيين اخلاق مدنى است، به‏طورى كه به جد مىتوان او را «پدر اخلاق مدني» معرفى كرد. با اين پيش‏فرض در سرتاسر اين كتاب كوشيديم تا سياست، مدنيت، دولت و حكومت را در ظلّ اين اخلاق شناسايى كرده و به منصه ظهور برسانيم. در آغاز با كالبدشكافى ماهيت انواع اجتماعات به اين نتيجه رسيديم كه فضايل و ملكات و ويژگىهاى انسان كامل تنها در سايه تعامل جمعى امكان‏پذير است و فرد منزوى و گوشه‏گير هرگز نمىتواند به سعادت و فضيلت نائل شود، زيرا فضايلْ امور وجودىاند و زمانى به فعليت مىرسند كه انسان در داد و دهش با ديگران باشد. از نظر مسكويه، زهد امرى عدمى نيست تا بتوان با عزلت به آن رسيد، بلكه زهد در سايه مدنيت به‏وجود مىآيد؛ بنابراين، همه مقوله‏هاى اخلاقى و فضيلتْ‏محور با رويكرد اجتماعى به فعليت مىرسند و شريعت بر همين اساس پايه‏ريزى شده است. عبادت جمعى، از قبيل جمعه و جماعات و حج كه به حضور جمعى مؤمنان در زمان و مكان خاصى بستگى دارد، براى برقرارى «انس مدني» كه ريشه در «طبع مدني» انسان‏ها دارد، طراحى شده است تا بدين وسيله انسان‏ها به مقتضاى طبيعت‏شان سير كنند و در مواجهه با طبيعت براى جبران كاستىهاى خود و دست‏يابى به ضرورت‏ها و خيرات مشترك و نيل به كمال و سعادت، به تعاون و هم‏كارى با ديگران برخيزند.

واضح است كه به صِرف اجتماع، اهدافِ ياد شده، تأمين نمىشود، بلكه به سياست و دولت و حكومت نياز است؛ بنابراين، در فصل دوم كوشيديم تا عنصر سياست را در منظومه فكرى مسكويه مورد كنكاش قرار دهيم. سياست در ديدگاه او، عبارت از تدبير انسان براى تأمين مصالح اجتماعى در نيل به سعادت دنيوى و اخروى است، و نسبت سياست با ساير مؤلفه‏هاى اين منظومه، از جمله