اندیشه سیاسی مسکویه نسخه متنی

در فصل سوم، اجتماع و سياست با توجه به اهداف‏شان به سه نوع تقسيم شده است: گاهى براى تأمين «صرف عيش» است، گاهى براى نيل به «حسن عيش» و زمانى با هدف «تزيين عيش» مىباشد. مسكويه سياست برتر را در مجموع اين سه هدف مىداند كه تحقق آن تنها در سايه سازمان سياسى و تشكيلات حكومتى ممكن است. از اين‏جا ضرورت عقلى «دولت»، «حكومت»، «مدنيّت»، «تمدن»، «مُلك»، «سلطنت»، «ولايت» و «قيّم الجماعة» روشن مىشود. وى دولت و حكومت را جزء امور متغيّر مىداند كه تابع عقل محض نيستند، بلكه به تَبَع مقتضيات زمان گونه‏هاى مختلفى را به‏وجود مىآورند؛ گاهى در سطح مدينه و گاهى در قالب مملكت مطرح مىشوند.

معلم ثالث بر مبناى شريعت و عدالت، نظام‏ها را به دو نوع «فاضله» و «تغلبيه» تقسيم مىكند و معتقد است كه حكومت فاضل به دنبال دست‏يابى به فضيلت، عدالت و سعادت دنيوى و اخروى است. سپس ساختار حكومت مطلوب در انديشه وى مورد بررسى قرار گرفت. به نظر او، حاكمان وكيل مردم‏اند و تدبير جامعه را براى تأمين مصالح آن‏ها برعهده گرفته‏اند و چون مسؤوليت رهبرى و اداره جامعه امرى خطير است حاكمان بايد واجد شرايط ويژه‏اى باشند: آن‏ها بايد از حكمت و فضايل نفس ناطقه برخوردار باشند، قوه متخيله آن‏ها قوت داشته باشد تا در شرايط شريعت سرشار باشند و در تدبير جامعه جانب قسط و عدل را مراعات كنند. البته مسكويه بر مبناى تفكر شيعى خود شرايط مذكور را در معصومان مىداند و در عصر غيبت به حاكمان غيرحكيم نيز متصف مىكند. آن‏چه در اين‏جا مهم مىنمايد آن است كه به اعتقاد وى، رهبرى حكيم بايد فردى باشد اما رهبرى غيرحكيم به حسب ضرورت، فردى يا جمعى است.

در بحث خاستگاه حكومت، معلم ثالث بين مقام ثبوت و اثبات تفاوت قائل است؛ بدين معنا كه حكومت را در مقام ثبوت ناشى از شريعت مىداند و