اندیشه سیاسی مسکویه نسخه متنی

3 ـ عدل الهى.

نوع ديگرى نيز به نام عدل ارادى وجود دارد كه ويژه انسان است و چون در ضمن اين اقسام طرح مىشود آن را جداگانه نياورديم. [در اين رساله مختصر] ما درصدديم هركدام از اين سه قسم را با ذكر ويژگىها و آثار و پىآمدهاىشان تبيين كنيم. همه اقسام فوق ناشى از سرشت خير و نيكى هستند هرچند شيوه‏ها و راه‏هاى وصول بدان‏ها مختلف است.

ابتدا عدل طبيعى را بررسى مىكنيم، زيرا خاستگاه آن حس و امور حسى است و حسيّات هم نزديك‏ترين شىء به انسان‏اند و سپس بحث را با عدل الهى كه از ما دورتر است، ختم مىكنيم.

اين نوع نگرش بهترين شيوه تعليم و آسان‏ترين راه بهره رساندن و سازگارترين روش با نظم فلسفى است. پيش از ورود به بحث، طرح دو مقدّمه ضرورى مىنُمايد:

مقدّمه اوّل

يگانه مطلق، حقيقتى است كه به هيچ وجه و سببى در آن تغاير راه ندارد، همان است كه شريف‏ترين، گرامىترين و برترين چيز است و كمال وجودى دارد و محض وجود است. اين دو تعبير كه خداوند «وجود تام و كامل» و «يگانه حق» است، به حقيقتى واحد اشاره دارند. تعدد تعبير موجب تعدد دو طبيعت نمىشود، بلكه شأن ذات الهى از آن جهت كه ذاتى يگانه مىباشد، به گونه‏اى است كه چون لحاظ شود نه در خود آن و نه در اضافه آن به چيز ديگرى تصور كثرت مىشود؛ براساس اين پيش‏فرض، يگانگى خدا در مقابل كثرت و تغاير قرار مىگيرد كه در آن‏جا اختلاف و تباين و تغاير وجود دارد؛ تغايرى كه به سبب نقص وجودى پست‏ترين و پايين‏ترين اشيا است و در آن تكثر يافت مىشود. اگر براى اين كثرت علتى يافت شود كه آن‏را به سوى وحدت سوق دهد به همان ميزانى كه