اندیشه سیاسی مسکویه نسخه متنی

مورد طبيعى بودن حيات اجتماعى كه در حقيقت، علت شكل‏گيرى اجتماع را درونى مىداند و براى ضرورت‏هاى بيرونى نقشى قائل نيست، سه تفسير را مىتوان ارائه كرد:

الف) تفسير غريزى

در اين تفسير، طبيعت حيوانى و غريزى انسان موجد حيات اجتماعى است نه واقعيت فطرى و انسانى او؛ از اين‏رو، شكل‏گيرى اجتماع براى ارضاى هرچه بيش‏تر جنبه‏هاى حيوانى مىباشد.

ب) تفسير روانى

گرايش‏ها، احساسات و عواطف آدمى و جذبه و عشق به نوع، انسان را به زندگى جمعى وادار كرده است. اجتماع غايتى طبيعى و اولى است كه انسان‏ها بدون هيچ‏گونه اضطرار و ضرورتى بدان كشش دارند و فرد اجتماعى در حقيقت، به خود رسيده است و انسان از جمع بريده، انسانى از خود بيگانه و غيرطبيعى است.

ج) تفسير عقلانى

براساس اين نگرش، حيات اجتماعى علاوه بر اين‏كه مطابق با فطرت طبيعى و موجوديت ادراكى فرد است، آن‏ها با انديشه و تفكر و شعور فطرى خويش آن را بر زندگى انفرادى ترجيح داده‏اند؛ بنابراين، اجتماع غايت اختيارى و انتخابى انسان متكامل است و در شكل‏گيرى آن هيچ‏گونه اضطرارى نبوده است.

معلم ثالث با قبول تفسير عقلانى از نظريه ارسطويى، چنين مىگويد: «الناس هم مدنيون بالطبع ولا يتم لهم عيش الا بالتعاون؛1 انسان‏ها مدنى بالطبع‏اند و زندگانى آن‏ها كامل نمىشود مگر با مساعدت و هم‏يارى ديگران». سپس وى در شرح آن مىافزايد:

آدميزاد در ميان جاندارها اكتفا نمىكند در تكميل ذات خود به خود، بلكه معاونت مىجويد از انبوه مردمان تا زندگانى او پاك و نيكو باشد و كارهاى او به سزاوارى به دست آيد. اين است كه حكيمان گذشته گفته‏اند كه

1. تهذيب الاخلاق، ص 110.