اندیشه سیاسی مسکویه نسخه متنی

نقيصه دو طريق فراروى انسان قرار دارد كه مىتواند بر اين كمبودها فائق آيد: يكى، قوت عقلانى او است كه براى تأمين مصالح و منافع دنيوى و اخروى و دفع مضار نقش راهبردى دارد و دوم، تعاون و تعاضد [با] ديگران است كه اين دو طريق انسان را به سوى تشكيل اجتماعات رهنمون شده و از رهگذرِ آن، شهرها و تمدن‏ها به‏وجود آمده است.1

براساس ديدگاه مذكور، حيات اجتماعى تنها ناشى از طبيعت انسانى نيست و به ضرورت نمىتواند غايتى اصيل و اولى براى انسان باشد، بلكه هدفى ثانوى براى رفع اضطرار مىباشد و لازمه آن، اين است كه انسان‏ها از روى ميل و كشش، عاطفه و عشق به اجتماع تن نمىدهند، بلكه از روى ضرورتى كه طبيعت برايشان ايجاد كرده، اجتماع را پذيرفته‏اند؛ بنابراين، انسان‏ها براى زندگى بهتر و بقاى آن، به مقتضاى عقلانيت، زندگى اجتماعى را انتخاب كرده‏اند. مسكويه هركدام از طُرُق چهارگانه را به تنهايى علت تامه در شكل‏گيرى حيات اجتماعى نمىداند، بلكه به اعتقاد وى، مجموعه مدنى بالطبع بودن، ضرورت معاش، تحصيل فضايل و كمالات و كمبودها و كاستىهاى انسان در مواجهه با طبيعت، اجتماعات انسانى را به وجود آورده است؛ از اين‏رو، تعارض و ناسازگارى ظاهرى بين عوامل فوق خللى به اصل نظريه وارد نمىكند.

آن‏چه در پايان تذكر آن لازم است اين‏كه ديدگاه «نقصان انسان در مواجهه با طبيعت» به «توماس اكوئيناس» قديس مسيحى قرن سيزدهم ميلادى نسبت داده شده كه با توجه به قدمت معلم ثالث و انتقال فلسفه از جهان اسلام به غرب شايد نظريه معلم ثالث از طريق ابن رشد در قرن پنجم هجرى به اكوئيناس منتقل شده باشد.2

1. الفوز الاصغر، ص 63 ؛ الهوامل و الشوامل، ص 346 و 347.

2. براى اطلاع از نظريه توماس اكوئيناس علاوه بر آثار او، ر. ك: مايكل ب. فاستر، خداوندان انديشه سياسى، ترجمه جواد شيخ الاسلامى، ج 1، قسمت دوم.