اندیشه سیاسی مسکویه نسخه متنی

نيز خوانده‏اند.1 مهم‏ترين اثر او در اين باره، «تهذيب الاخلاق و تطهير الاعراق» است كه با سبكى بديع و قلمى روان، اصول و مبانى عقلى و فلسفه اخلاق را بيان كرده است. مسكويه خود، در «الحكمة الخالده» كه منظومه‏اى از حكمت و كلمات قصار حكماى پيشين ايرانى، رومى، هندى و مسلمان است، به منقولات بسنده كرده و پردازش مبانى و اصول را به تهذيب الاخلاق وامىگذارد:

سخنانى را كه تا حال ذكر كرديم مجملى چند است از سخنان بزرگان كه حكايت كرديم و نقل نموديم، پيش از آن‏كه تفصيل دهيم اين سخنان را به ذكر جزئيات‏شان، و اگر نه اين بودى كه ما از براى تو محكم ساخته و نيكو پرداخته‏ايم تمام اصول اين سخنان را در كتاب ديگر ما كه موسوم به تهذيب الاخلاق است، هر آينه واجب مىساختيم بر خود آوردن آن سخنان را براى تو.2

در فصل دوم كتاب مذكور كه با عنوان «الاخلاق والطبائع» است، در تعريف اخلاق آمده است:

خلق و خوى، حالتى از نفس است كه نفس را به انجام افعال فرا مىخواند بدون آن‏كه بر انديشه و فكر متكى باشد و اين حالت به دو گونه است: اوّل آن است كه طبيعى باشد از اصل مزاج، مانند كسى كه اندك چيزى او را به غضب و هيجان آورد؛ دوم خويى است كه به عادت و واداشتن و ياد گرفتن باشد، [و] گاهى هم از روى فكر و انديشه حاصل مىشود و چون انديشه زياد پيشه خود سازد كم كم ملكه و خلق او گردد.3

ايشان سپس به اختلافات فيلسوفان در مورد اخلاق اشاره كرده و پنج ديدگاه را مطرح مىكند:

1. عاملى، اعيان الشيعه، ج 10، ص 139.

2. الحكمة الخالده، ص 25.

3. تهذيب الاخلاق، ص 51.