اندیشه سیاسی مسکویه نسخه متنی

تعامل اجتماعى مىبيند و انسان‏هاى راحت‏طلب و منزوى را عارى از فضيلت مىداند، چنان‏كه تصريح مىكند:

تن‏آسايى و راحت‏طلبى از بزرگ‏ترين رذيلت‏ها است، زيرا انسان را از انسانيت تهى مىكند. نكوهش ما را از اهل زهد نيز كه از مردم كناره‏گيرى و در بالاى كوه‏ها و صحراها زندگى مىكنند به همين دليل است، زيرا آنان توحش را انتخاب كرده‏اند كه ضد تمدن است، به همين جهت آنان از فضيلت‏هايى كه برشمرديم عارى هستند. وقتى كسى جداى از مردم زندگى بكند و عارى از فضيلت‏هاى اخلاقى باشد چگونه مىتواند ميانه‏رو، عادل، گشاده دست و شجاع باشد. نيرو و ملكاتش تماماً بيهوده و باطل گرديده، نتواند روى بر نيكويىها و درستىها آورد و چون نيروى او بىبنياد شده كردارهاى مخصوص به ملكات قوا از او صادر نگردد، بلكه مانند جمادات و مردگان بىجان ماند.1

تأكيد معلم ثالث بر پيوند اخلاق و سياست تا جايى است كه او در مباحث سياسى هيچ‏گاه دولت و قدرت را فىنفسه مورد تأمل قرار نمىدهد، بلكه آن‏چه ذهن و فكر او را مشغول كرده فضيلت و ارزش‏هاى اخلاقى است؛ از اين‏رو، به محض ورود به عرصه حكومت و دولت مباحث هنجارى را نيز به ميان مىآورد و از اصطلاحاتى، چون «مدينه فاضله»، «مدينه عادله» و «مدينه ظالمه» استفاده مىكند و اين، نشان دهنده آن است كه مدينه و حكومت موردنظر وى تشكيلاتى دارد كه در رأس آن انسان متصف به فضيلت و عدالت حاكم است. مدينه مسكويه ريشه در طبيعت اجتماعى بشر دارد و به نوعى وجودى واقعى و مستقل است، اما او هم در اهداف شكل‏گيرى و هم در تداوم و بقاى مدينه به نقش اساسى فضايل و ارزش‏هاى انسانى تأكيد مىكند.

1. همان، ص 49.