اندیشه سیاسی مسکویه نسخه متنی

بدنى غافل نباشد و علائم قدرت خداوندى را انديشه كند، و دلايل حكمت عظيمه پروردگار را بسنجد و پيروى كند و آن‏ها را به نظم صحيح آورد و بر كارهاى نيكو پيشى گيرد... انسان كه قابليت تحصيل هر دو مرتبه را دارد هرگاه خود را ممنوع داشته از حيوانات پست‏تر مىشود. هر دو مرتبه سعادت براى انسان لازم هستند بدون سعادت بدنى و دنيوى نمىشود به سعادت قصوا رسيد.1

معلم ثالث بعد از اين مقدمه «سعادت شناسانه»، بسيارى از سعادت‏ها را ناشى از حيات اجتماعى و «مدنى بالطبع» بودن انسان مىداند و كسانى را كه برخلاف سرشت اجتماعى باشند ذم مىكند:

لذلك ذممنا المتوسمين بالزهد اذا تفردوا عن الناس و سكنوا الجبال والمفازات و اختاروا التوحش الذى ضد التمدن لانهم ينسلخون عن جميع الفضايل الخلقيه؛2 زاهدانى كه گوشه عزلت مىگزينند و در كوه‏ها، بيابان‏ها و غارها به سر مىبرند توحش را كه ضد تمدن است بر خود مىپسندند و جميع فضايل اخلاقى را از خود كنده و به دور مىاندازند، آن‏ها بهره‏اى از فضيلت و سعادت ندارند.

مسكويه بر مبناى اخلاق مدنى خويش علاوه بر «انزواطلبان»، فرشتگان را نيز از سعادت اجتماعى بىبهره مىداند، زيرا آن‏ها طبع مدنى و تعامل اجتماعى ندارند. وى با نقد ديدگاه ارسطو مىگويد:

سزاوار نيست كه بگوييم ملائكه اين فضايل را كه در سعادت انسان مطرح است دارا هستند، زيرا ملائكه را مانند بشر حشر و نشر، معاشرت و امثال آن نباشد، وديعه به يك‏ديگر ندهند تا سپرده محتاج به ردِّ آن باشد، تجارت ندارند تا به عدالت نيازمند شوند، از چيزى نترسند تا نجدت را دارايى كنند،

1. تهذيب الاخلاق، ص 90 ـ 95.

2. همان، ص 147.