لطفا منتظر باشید ...
613 ـ آية الله سيستانى: به حاشيه مسأله 916 مراجعه شود.
آية الله مكارم: هيچكدام ضررى ندارد.
(614)614 ـ آية الله فاضل: به حاشيه مسأله 916 مراجعه شود.
(616)615 ـ آية الله خويى: بلكه بدون ترديد جايز نيست. ( مناسك عربى، مسأله 151 ).
آية الله سيستانى، آية الله فاضل: به حاشيه 910 مراجعه شود.
آية الله صانعى: در صورتى كه مطمئن باشد كه به وقوف اختيارى عرفه مى رسد مانعى ندارد و در غير اين صورت نبايد خارج شود.
616 ـ آية الله خامنه اى: نظر معظم له ذيل سؤال 910 گذشت.
آية الله مكارم: اگر مطمئن باشد به آسانى مى تواند برگردد عيب ندارد.
آية الله نورى: اگر اطمينان دارد كه مى تواند برگردد و به اعمال حج در موقع خود برسد جايز است.
تبدّل حج تمتع به افراد
* م ـ اگر شخصى كه احرام عمره بسته است، به واسطه عذرى، دير وقت وارد مكه شد; به طورى كه اگر مى خواست عمره بجا بياورد وقت وقوف به عرفات مى گذشت يا خوف داشت كه بگذرد، بايد عدول كند به حج اِفراد و پس از بجا آوردن آن عمره مفرده بجا آورد و حج او صحيح و كافى از حَجّة الاسلام است.م ـ اگر زنى احرام بست و وقتى به مكه وارد شد، به واسطه حيض يا نفاس نتوانست طواف بجا آورد و اگر مى خواست بماند تا پاك شود ترس آن داشت كه وقت وقوف به عرفات بگذرد، به دستورى كه در مسأله قبل گفته شد بايد عمل كند.
(617)617 ـ به مسأله 221 مراجعه شود.
آية الله تبريزى: چنانچه حيض قبل از بستن احرام يا هنگام احرام بستن بود، به دستورى كه در مسأله قبل گفته شد بايد عمل كند و اگر بعد از احرام بود مخيّر است بين اينكه به دستور مسأله قبل عمل كند و بين اينكه سعى و تقصير كند و براى حج احرام ببندد و پس از برگشتن از منى، قبل از طواف حج، طواف عمره و نماز آن را قضا كند.
آية الله سيستانى: در فرض مسأله اگر در حال احرام حايض بوده است، حجّش بدل به افراد مى شود و در صورت تمكّن بايد بعد از حج عمره مفرده انجام دهد و اگر بعد از احرام حايض شده است احتياط مستحب اين است كه عدول كند ولى مى تواند به احرام خود باقى باشد و سعى و تقصير را انجام دهد و پس از اعمال منى، قبل از طواف حج، طواف عمره و نماز آن را قضا كند.
(618)618 ـ آية الله بهجت: اگر ممكن نباشد غير مكّه والا احتياط در رعايت احتمالات در محلّ احرام اواست (مناسك شيخ، ص56).
آية الله سيستانى: كسى كه وظيفه اش حج تمتّع است، اگر قبل از احرام عمره بفهمد كه وقت او براى اتمام عمره قبل از زوال روز عرفه تنگ است، نمى تواند عدول به حج افراد يا قران نمايد، بلكه اگر حج در ذمّه اش مستقر بوده، بايد حج تمتّع خود را در سالهاى آينده انجام دهد.
(619)619 ـ رجوع شود به مسأله 254.
آية الله سيستانى: حكم آن مانند مسأله قبل است و در اين صورت حج بر او مستقر است و بايد در آينده انجام دهد.
620 ـ آية الله فاضل: درك نكردن جزء ركنى از وقوف اختيارى عرفه مى باشد.
621 ـ آية الله تبريزى، آية الله خويى: ميزان در تنگى وقت آن است كه نتواند وقوف اختيارى عرفات را، ولو به اندازه مسمّاى آن درك كند.
است كه از ظهر نهم ماه ذى حجه است(622) تا غروب.
622 ـ آية الله سيستانى: حدّتنگى وقت آن است كه نتواند قبل از زوالِ روزعرفه اعمال عمره را به اتمام رساند.
(623)623 ـ آية الله بهجت: كسى كه محرم شد به احرام عمره تمتع ولى عمداً بجا آوردن اعمال آن را به تأخير انداخت تا وقت تنگ شد، هرچند در ابطال عمره معصيت كرده ولى واجب است نيّت حج افراد كند و بعداً عمره مفرده را بجا آورد و در سال آينده حج تمتع بجا آورد بنابر احوط چنانكه گذشت (در مسأله 254) ( مناسك، مسأله 157 ).
آية الله تبريزى، آية الله خويى: هرگاه در سعه وقت براى عمره تمتع احرام بست و طواف و سعى خود را عمداً تا زمانى كه نتواند آنها را بجا آورد و حج را درك نمايد به تأخير انداخت، عمره وى باطل است و نمى تواند بنابر اظهر به حج افراد عدول نمايد. لكن احوط اين است كه عدول به افراد نموده و عمره را به قصد اعم از حج افراد يا عمره مفرده بجا آورد.
آية الله سيستانى: هرگاه در سعه وقت براى عمره تمتع احرام بست و طواف و سعى خود را عمداً تا زوال آفتاب روز عرفه به تأخير انداخت، عمره وى باطل است، نمى تواند به حج افراد عدول نمايد، اگرچه احتياط مستحب اين است كه اعمال حج افراد را به قصد رجاء انجام دهد، بلكه احوط اين است كه طواف و نماز آن و سعى و حلق يا تقصير در عمره اش را به قصد اعم از حج افراد و عمره مفرده بجا آورد. ( مناسك، مسأله 157 ).
آية الله صانعى: بلكه در مسأله 921; يعنى عدول مى نمايد نه آنكه احرام ببندند، چون محرم است. آرى بنا بر احتياط واجب نبايد به اين حجّ اكتفا كند و اگر حجّ تمتّع واجب را انجام مى داده، بايد سال ديگر حجّ را اعاده نمايد.
624 ـ آية الله بهجت: در جايى كه عمره تمتّع به واسطه حيض يا تنگى وقت امكان نداشته باشد، بايد از اوّل، حج افراد را نيّت كند. (مناسك، س40).
آية الله تبريزى، آية الله خويى: اگر وظيفه اش حج تمتع باشد، «عدول» مجزى از حَجّة الاسلام نيست و سال آينده بايد حجة الاسلام را بجا آورد.
آية الله سيستانى: به حاشيه مسأله 923 مراجعه شود.
آية الله فاضل: جواز احرام بستن او به احرام حج افراد، از همان ابتداى كار مشكل است، بلكه عدم جواز بعيد نيست.
آية الله گلپايگانى: بايد حج افراد بجا آورد و بعد عمره مفرده و بنابر احتياط واجب در سال بعد حجّ تمتع بجا آورد. ( آراء المراجع ص 314 ).
(625)625 ـ آيات عظام اراكى، صانعى، نورى: و همچنين اگر زن در ميقات علم دارد كه نمى تواند اعمال تمتع را طاهراً انجام دهد و به وقوف نمى رسد بايد از اوّل محرم شود به حجّ افراد.
626 ـ آية الله اراكى، آية الله نورى: و عمره را در ماههاى حج واقع ساخته بوده.
آية الله صانعى: كسى كه عمره مفرده را در ماه هاى حج بجا آورده مى تواند عمره مفرده خود را عمره تمتع قرار دهد و فرقى بين حج واجب و حج مستحبى نيست.
627 ـ آية الله بهجت: به ذيل مسأله 1322 و 182 مراجعه شود.
آية الله تبريزى، آية الله خويى: كسى كه عمره مفرده را در ماههاى حج بجا آورده و اتفاقاً تا وقت حج در مكه باقى مانده، مى تواند عمره مفرده خود را عمره تمتع قرار داده و حج را بجا آورد و فرقى در اين حكم بين حج واجب و حج مستحبى نيست.
آية الله سيستانى: كسى كه عمره مفرده را در ماههاى حج بجا آورده و در مكه مانده است تا روز ترويه (هشتم ذى حجه) و قصد حج دارد، عمره او عمره تمتّع محسوب مى شود و بايد حج تمتّع انجام دهد و در اين حكم فرقى بين حج واجب و مستحب نيست.
آية الله صافى، آية الله گلپايگانى: كسى كه در اشهر حج به نيت عمره مفرده وارد مكه شود، چنانچه عمره مفرده بر او واجب نباشد و همچنين حج استحبابى باشد، مى تواند آن را عمره تمتع قرار دهد و بعد از آن حج بجا آورد و لازم مى شود او را قربانى حج تمتع. ( احكام عمره، ص 20 و...).
آية الله فاضل: اگر احرام او در ماههاى حج بوده، در تمامى صور مى تواند همان عمره را تبديل به عمره تمتع كند و در حج نيابى هم اگر عمره را به نيّت منوب عنه انجام داده باشد مى تواند تبديل به عمره تمتع كند.
آية الله مكارم: مشروط به اينكه عمره او در ماههاى حج ( شوال، و ذى قعده و ذى حجه ) واقع شده باشد.
چنانچه حج واجب يا نيابى باشد، جواز تبديل محل اشكال است.
س ـ اگر بعد از نيت عمره و احرام، مجدداً براى عمره ديگر مُحرم شود، مثلاً به نيت عمره مفرده مُحرم شده بعداً نيت عمره تمتع كند و تلبيه بگويد، آيا كدام عمره صحيح است ؟
ج ـ اگر نيت كرده و تلبيه گفته، محرم شده است و تجديد احرام موضوع ندارد و نمى تواند براى نوع ديگر عمره نيت كند(628) و احرام دوم باطل است.
628 ـ آية الله فاضل: با فرض اينكه هر دو عمره در ماه حج و از شخص واحد باشد فقط تمتع واقع مى شود.
آية الله مكارم: ولى مى تواند نيّت عمره خود را به عمره تمتّع برگرداند به شرط اينكه عمره مفرده به نذر و مانند آن بر او واجب نشده باشد.
(629)629 ـ آية الله سيستانى: اگر مجموع آن روزها از ده روز بگذرد، لكهايى كه ديده محكوم به استحاضه اند و حج تمتّع خود را تمام كند و اگر از ده روز نگذرد لكها محكوم به حيضند و احتياطاً بايد در اوقات پاكى جمع نمايد بين احكام طاهر و حايض و به موجب اين احتياط، بايد طواف عمره و نمازش را پيش از طواف حج احتياطاً قضا نمايد.
آية الله صانعى: و همان عمره اش صحيح بوده است.
630 ـ آية الله خويى: فتواى معظّم له به دست نيامد.
آية الله صانعى: يعنى نمى تواند به مكّه برگردد و اعمال عمره را بياورد، چه به خاطر تنگى وقت و چه بخاطر عدم تمكّن از مراجعت.
مسأله 932 در مناسك حج آية الله گلپايگانى و آية الله صافى نيامده است.
631 ـ آية الله صانعى: يعنى وقتى لك نديده و در مكّه بوده.
632 ـ آية الله اراكى، آية الله نورى: با عدول در نيّت.
آية الله تبريزى: اگر وقت برگشتن به مكه را داشته باشد، به نحوى كه اگر برگردد اعمال عمره تمتع را انجام دهد مى تواند مسمّاى وقوف اختيارى عرفات را درك كند، بايد برگردد و اعمال عمره تمتع را انجام دهد و اگر وقت نداشته باشد به قصد اعم از حج افراد و عمره مفرده، اعمالش را تمام مى كند و چنانچه استطاعتش باقى بود يا بعد از اين مستطيع شد بايد در سالهاى آينده حج بجا آورد.
آية الله سيستانى: اگر وقت عمره تنگ باشد، پس اگر اعتقاد او به حيض از روى موازين شرعيه باشد; مثلا خونى كه ديده در ايام عادتش بوده ولى قبل از سه روز قطع شود، در اين صورت احتياط واجب آن است كه اعمال حج افراد را تمام كند و اگر حج در ذمّه او مستقر بوده و يا اگر مستقر نبوده بعداً مستطيع شود، احتياطاً بايد دوباره حج نمايد ولى اگر مستقر نبوده و مستطيع هم نشود، چيزى بر او نيست و اگر اعتقاد او به حيض از روى موازين شرعيه نبوده، حج و احرام او باطل است و بايد اعاده نمايد.
آية الله صانعى: و اگر عمداً طواف و سعى را به تأخير انداخته و وقت هم ضيق شده; يعنى نمى تواند برگردد، بايد احتياطاً حجّ افراد را تمام كند و عمره مفرده هم بعد بياورد و سال ديگر هم حجة الاسلام تمتّع خود را اعاده نمايد.
آية الله فاضل: اگر با علم به حايض شدن تأخير نينداخته... .
اگر حج واجب است سپس عمره مفرده بجا آورد.
س ـ اينجانب مدير گروه حج مى باشم، اعمال حجى كه انجام مى دهم مستحبى است، آيا مى شود به جاى حج تمتع، نيت حج افراد نمود و بجاى عمره تمتع، عمره مفرده انجام داد ؟ و همچنين ساير خدمه، واجب الحج نيستند آيا مى توانند چنين كنند ؟
ج ـ مى توانند عمره مفرده انجام دهند و براى حج محرم نشوند و مى توانند حج افراد بجا آورند، ولى ميقات حج افراد مواقيت معروفه است.
(633)633 ـ آية الله سيستانى: و لازم نيست بعد از آن عمره مفرده انجام دهد.
آية الله مكارم: و انجام عمره مفرده بر آنها واجب نيست هرگاه حج تمتع واجب را قبلاً انجام داده باشد.
(634)634 ـ آية الله بهجت: جواز عدول مورد تأمل است. (كتاب حج افراد، ص2 و 4).
آية الله خويى: اگر براى حج افراد مستحبى محرم شده باشد، مى تواند به عمره تمتع عدول كند، مگر اينكه بعد از سعى تلبيه گفته باشد كه در اين فرض حقّ عدول ندارد ( مناسك، مسأله 159 ).
آية الله صافى، آية الله گلپايگانى: تبديل حج افراد به عمره مفرده جايز نيست و امّا در تبديل حج افراد به عمره تمتّع، اگر اول حج افراد بر او متعيّن بود و بعد كشف خلاف شد ( مانند زن حايض كه چون يقين داشت براى عمره تمتع پاك نيست به قصد حج افراد محرم شد و اتفاقاً در مكه برخلاف عادت پاك بود ) لازم است از حج افراد عدول به عمره تمتع كند و بعد از انجام آن حج تمتع بجا آورد و اما كسى كه حج افراد هم از او صحيح است مختار است كه عدول نمايد به تمتع يا حج افراد را تمام كند. ( مناسك عربى، ص 70 ).
635 ـ آية الله بهجت: بلى و قصد افراد لغو بوده است.
(637)636 ـ آية الله اراكى، آية الله نورى: كسى كه حج واجب ندارد، اگر از مكه خارج شده... .
آية الله خويى: اين فرع در فتاوى ايشان يافت نشد و طبق مبناى ايشان حج افراد صحيح است، گرچه با ترك حج تمتع معصيت كرده و در فرض احرام براى حج افراد از مكه، حجّ او باطل است مگر اينكه در نام حج تمتع اشتباه كرده باشد.
637 ـ آية الله سيستانى : عدول جايز نيست ولى اگر از باب اشتباه در تطبيق باشد اشكال ندارد.
آية الله مكارم : حج او خالى از اشكال نيست .
638 ـ آية الله صانعى: يعنى خيال كرده نام و ظيفه او حج افراد است و بعد هم اعمال حج تمتّع را آورد و به طور خلاصه سهو و اشتباه برگردد به سهو در نام.
639 ـ آية الله صافى، آية الله گلپايگانى: شخصى نائى
640 ـ آية الله سيستانى، آية الله مكارم: و اگر مى تواند، به خارج حرم برود و از آنجا محرم شود.
(641)641 ـ در مسأله 947 و 948 مى آيد.
(642)642 ـ رجوع شود به بحث نيت در احرام.
آية الله مكارم: بلكه بايد قصد احرام كند و امورى را كه بر محرم حرام است بر خود تحريم كند.
643 ـ آية الله سيستانى: رجوع شود به مسأله 540
(644)644 ـ آية الله سيستانى: كسى كه مى تواند وقوف اختيارى عرفه را درك كند، جايز نيست احرام را از وقت مذكور تأخير بيندازد.
645 ـ آية الله بهجت: خروج از مكّه بعد از عمره تمتّع جايز نيست براى كسى كه اگر خارج شود فوت مى شود حج در آن سال، و اگر بعد از عمره (بدون احرام بستن براى حج) از مكّه و حرم و ميقات خارج شد و عود نمود در غير ماه احرام اوّلى پس محتاج به احرام عمره است و عمره ثانيه را عمره تمتّع قرار مى دهد و احتياج اوّلى به طواف نساء موافق احتياط است و اگر عود كرد قبل از فصل ماه، مانعى از اكتفا به همان عمره براى حج تمتّع نيست و حكم فصل بين دو عمره و احرام براى دخول مكّه در مسأله 172 و 173 و 241 گذشت. (مناسك شيخ، ص89 و90 و57).
آية الله خويى: بلكه جايز نيست و اين حكم در اثناى عمره تمتع هم هست. (مناسك، مسأله 152).
آية الله صانعى: مستحب.
آية الله مكارم: بلكه واجب است.
آية الله نورى: كسى كه از عمره تمتّع خارج شد، اگر اطمينان داشته باشد كه مى تواند به مكّه برگردد و براى اعمال حجّ محرم شود مى تواند از مكّه خارج شود و اگر بدون اين اطمينان نيز خارج شد ولى برگشت و احرام بست و حج بجاآورد عملش صحيح است.
646 ـ آية الله تبريزى، آية الله خويى: واجب است محرم شود به احرام حج...
آية الله خامنه اى، آية الله فاضل: به حاشيه مسأله 910 مراجعه شود.
آية الله سيستانى: اگر حاجتى هر چند غير ضرورى پيش آمد، اگر خوف فوت اعمال حج نباشد مى تواند خارج شود و در اين صورت اگر بداند كه مى تواند برگردد و محرم شود براى حج مانعى ندارد كه بدون احرام خارج شود و اگر نمى داند، بايد احرام حج را ببندد و برود و در اين صورت لازم نيست به مكه بازگردد بلكه مى تواند از همانجا به عرفات برود.
(647)647 ـ آية الله صافى، آية الله گلپايگانى: و اگر با احرام بودن، براى شخص حرجى باشد، بدون احرام نيز مى تواند خارج شود.
آية الله مكارم: براى خدمه كاروانها نيز جايز است براى انجام كارهاى لازم به جدّه و مانند آن بروند و اگر محرم شدن موجب مشقت است مى توانند آن را ترك كنند.
(648)648 ـ آية الله خويى: اگر از ميقاتها گذشت و در ماهى كه عمره را انجام داده بوده برنگشته باشد، اعاده عمره لازم است، ولى اگر قبل از گذشت ماهى كه عمره را انجام داده باشد اعاده عمره لازم نيست. (مناسك، مسأله 154).
آية الله سيستانى: اگر در ماه بعد وارد شود و دوباره نخواهد بيرون برود و در ماه بعد از آن وارد شود، بايد با عمره تمتع وارد شود و اگر باز هم بخواهد خارج شود و در ماه بعد وارد شود، بايد با عمره مفرده وارد شود; مانند اين كه در ماه شوال عمره تمتع انجام داده و خارج شده و در ماه ذيقعده وارد شده و باز هم مى خواهد خارج شود و ماه ذيحجه وارد شود در اين صورت عمره ماه ذيقعده او بايد عمره مفرده باشد.
آية الله فاضل: مگر آنكه در ماه بعد وارد مكه شود، كه در اين صورت بايد مجدّداً عمره تمتع بجا آورد و بعد محرم به احرام حج تمتع بشود و عمره اول فاسد شده است، و اگر مجدداً محرم نشود حج تمتّع او نيز باطل مى شود.
آية الله مكارم: اگر در همان ماه قمرى برگردد چيزى بر او نيست ولى اگر در ماه بعد برگردد و از ميقات هم گذشته باشد ( مثلا در ذى القعده به مدينه رفت و در ذى حجه برگشت ) بايد دوباره محرم شود وعمره بجاآورد وهمان عمره تمتع او حساب مى شود وبراى عمره سابق احتياطاً طواف نساء بجا آورد.
(649)649 ـ آية الله صافى: و پيش از روز ترويه نيز احرام بستن جايز است و احتياط آن است كه بيشتر از سه روز پيش از ترويه احرام نبندد; چنانكه احتياط آن است كه اگر محرم شده، پيش از روز ترويه از مكه خارج نشود.
650 ـ آية الله بهجت: مكلف مى تواند از هرجاى مكه قديم بنابر احتياط براى حج احرام ببندد. ( مناسك، مسأله 365 ).
آية الله تبريزى: بنا بر احتياط احرام حج بايد از مكّه قديم باشد.
آية الله خويى: احتياط واجب اين است كه از مكه قديمه براى حج احرام ببندد.
آية الله سيستانى: و احوط و اولى احرام بستن از مكّه قديم است كه در زمان رسول الله (صلى الله عليه وآله) بوده است، اگرچه اظهر جواز احرام بستن از قسمتهاى جديد شهر است، مگر قسمتهايى كه بيرون حرم باشد. ( مناسك، ص 120 ).
آية الله مكارم: ولى از بيرون حرم ( مانند مناطقى كه بعد از مسجد تنعيم است و اكنون جزو مكه شده ) خالى از اشكال نيست.
آية الله صافى: و بنابر احتياط لازم تا مى تواند از مكّه قديم محرم شود.
651 ـ آيات عظام اراكى، فاضل، نورى: در مسجد يا در مقام ابراهيم.
آية الله خامنه اى: افضل احرام از مسجدالحرام است.
آية الله مكارم: مستحب است در مسجدالحرام احرام ببندد.
652 ـ آية الله صافى، آية الله گلپايگانى: احتياط آن است كه هر قدر مى تواند برگردد و اگر نتوانست برگردد واجب است از همان جا كه هست محرم شود. ( مناسك فارسى، ص 101 مسأله 142 ).
آية الله مكارم: در عرفات يا مشعر يا منى، قبل از رمى جمرات و ذبح، ولى اگر بعد از آن متوجه شود وقت احرام گذشته و حجش صحيح است.
(654)653 ـ آيات عظام اراكى، بهجت، نورى: احرام ببندد و تمام كند حج را.
آيات عظام تبريزى، خويى، سيستانى: اگر بعد از وقوف به عرفات يادش بيايد يا حكم را ياد بگيرد، بايد از جايى كه هست احرام ببندد، هرچند متمكن از بازگشت به مكه و احرام از مكه باشد.
آية الله صافى، آية الله گلپايگانى: فوراً همانجا محرم شود و حج را تمام كند و احتياط آن است كه سال آينده دوباره بجا آورد، اگرچه بعيد نيست جواز اكتفا به حج اول. ( مناسك فارسى، ص 102، مسأله 143 ).
آية الله صانعى: احرام ببندد و تمام كند حجّ را.
آية الله فاضل: فوراً همانجا محرم شود و حج را تمام كند و احتياط مستحب آن است كه سال آينده دوباره بجا آورد.
654 ـ آية الله سيستانى: و در صورتى كه يادش نيايد و يا حكم را نداند تا بعد از فارغ شدن از اعمال حج، حجّش صحيح است (مناسك حج، مسأله 362).
م ـ جاهل به مسأله اگر احرام نبندد، در حكم كسى است كه بواسطه فراموشى احرام نبسته.
م ـ اگر كسى از روى علم و عمد ترك كند احرام را تا زمان فوت وقوف به عرفه و مشعر، حج او باطل است.
(655)655 ـ آية الله سيستانى: اگر ترك كند احرام را از روى علم و عمد تا زمان فوت وقوفاختيارى عرفات، حجّش باطل است و اگر به مقدار ركن درك كند، حجّش صحيح است گرچه گناه كرده است.
656 ـ آية الله بهجت: احوط اقتصار بر مكّه قديم است در رابطه با احرام حج (مناسك، س48).
(657)657 ـ به مسأله 946 مراجعه شود.
658 ـ آية الله بهجت: به آن اكتفا نكند و احتياطاً طواف و نماز و سعى را اعاده كند (مناسك، س168).
آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.
659 ـ آية الله تبريزى: به مسأله 948 مراجعه شود.
آية الله سيستانى: به مسأله 948 و947 مراجعه شود.
660 ـ آية الله صافى، آية الله گلپايگانى: هر مقدار مى تواند به سمت مكه برگردد و محرم شود و اگر آن نيز ممكن نيست در همان محل محرم شود... (آداب و احكام حج، م 338)
661 ـ آية الله مكارم: معيار آن است كه جزو شهر مكه باشد و جدايى به خاطر كوهها مانعى ندارد.
(662)662 ـ به مسأله 946 مراجعه شود و 951.
(663)663 ـ آية الله مكارم: اين مستحبات را به قصد رجاء بجا آورد.
664 ـ آية الله مكارم: انجام بعضى از اين مستحبات در حال حاضر ممكن نيست يا مشكل است، بنابراين نبايد اصرارى بر آن داشته باشد و دردسر براى خود و ديگران ايجاد كند، هرگاه نيّتش انجام آن باشد خداوند به فضل خود به او ثواب مى دهد.
665 ـ آيات عظام بهجت، صافى، گلپايگانى: بلكه احوط.
666 ـ آية الله صافى، آية الله گلپايگانى: بلكه خلاف احتياط است مگر از جهت ضرورتى مثل بيمار و يا خائف از ازدحام. ( مناسك فارسى، مسأله 145 ).
