معناى مصلحت - حکم ثانوی در تشریع اسلامی نسخه متنی

معناى مصلحت

ابن منظور در اين زمينه به نحو اختصار، مى نويسد:

الاصلاح نقيض الافساد، و المصلحة: الصلاح؛
اصلاح واژه اى است در مقابل اِفساد و مصلحت به معناى صلاح است.

جوهرى نيز مى گويد:

الصلاح ضدّ الفساد، تقول: صلح الشى ء يصلح صلوحاً، مثل دخل يدخل دخولاً.
صاحب اقرب الموارد به طور مفصّل تر و روشن تر مى نويسد:

المصلحة ما يترتب على الفعل و يبعث على الصلاح، يقال: رأى الامام المصلحة فى ذلك؛ اى هو ما يحمل على الصلاح و منه سمّى ما يتعاطاه الانسان من الاعمال الباعثة على نفعه؛
مصلحت عبارت است از آن چه بر عمل مترتب و موجب صلاح مى شود. از همين باب است اين سخن كه: امام مصلحت را در اين ديد؛ يعنى اين چيزى است كه موجب صلاح مى شود و از اين رو كارهايى كه انسان انجام مى دهد و موجب سود بردن او مى شود به اين نام (مصلحت) نام گذارى مى گردد.

حاصل گفتار وى اين است كه مصلحت، سود و فايده است كه در نتيجه انجام كارى عايد انسان مى شود. مى توان گفت مصلحت در كلمات فقها نيز به معناى منفعت -اعم از دنيوى و اخروى- استعمال مى شود. صاحب جواهر در كتاب تجارت به مناسبتى مى نويسد:

يفهم من الاخبار و كلام الاصحاب، بل ظاهر الكتاب ان جميع المعاملات و غيرها انما شرعت لمصالح الناس و فوائدهم الدنيوية و الاخروية مما تسمّى مصلحة و فائدة عرفا؛
از اخبار و كلمات فقها، بلكه از ظاهر كتاب، اين طور فهميده مى شود كه همه معاملات و غير معاملات، به منظور تأمين مصالح و فوايد دنيوى و اخروى مردم؛ يعنى هر آن چه كه به نظر عرف، مصلحت و فايده نام دارد، تشريع شده اند.

با توجه به آن چه گفتيم، مى توان گفت مراعات مصلحت نظام؛ يعنى لحاظ هر امرى كه به سود جامعه باشد و موجب انتفاعِ معنوى يا مادى، دنيوى يا اخروى آحاد آن گردد.

همان گونه كه اشاره شد كلمه مصلحت در فقه،اصطلاحى رايج است و از آن به مناسبت هاى گوناگون، سخن به ميان مى آيد. اين اصطلاح، به دليلى كه خواهيم گفت، در فقه اهل سنت، از اهميت بيش ترى برخوردار است. فقهاى ايشان در همين زمينه، بابى به نام «مصالح مرسله» گشوده اند كه اينك به توضيح آن و سپس بيان جاى گاه مصلحت در فقه شيعه مى پردازيم.