حکم ثانوی در تشریع اسلامی نسخه متنی

دليل هاى قاعده

در اين كه عروض عنوان ثانوى اضطرار، موجب مى شود پاره اى از احكام اولى، واجب الاتباع نباشند، بحثى نيست. آيات و رواياتى كه بر اين مطلب دلالت دارند، برخى، در مواردى خاص وارد شده اند، برخى نيز مجرايى عام دارند. در زير به مهم ترين آيات و روايات وارده در اين زمينه، اشاره مى كنيم:

1 - آيه 173 سوره بقره:

انما حرّم عليكم الميتة و الدم و لحم الخنزيز و ما أهلّ به لغير الله فمن اضطرّ غير باغ و لا عاد فلا اثم عليه ان الله غفور رحيم؛

خداوند تنها، مردار و خون و گوشت خوك، و هر چه كه به اسم غير خدا ذبح شده باشد را حرام نمود. پس هر كس به خوردن آن ها، اضطرار پيدا كند، در صورتى كه ستم گر نباشد و از حد تجاوز ننمايد، بر او گناهى نيست. خداوند بخشنده و مهربان است.

2 - آيه 3 سوره مائده:

حرّمت عليكم الميتة و الدم و لحم الخنزير و ما اهلّ لغير الله به و... فمن اضطرّ فى مخمصة غير متجانف لاثم فان الله غفور رحيم؛

بر شما، مردار و خون و گوشت خوك و آن ذبيحه اى كه به نام غير خدا كشته شود و... حرام شده است پس هركس از روى اضطرار درايام تنگى و قحطى، نه به قصد گناه،چيزى ازآن چه حرام شده بخورد [مورد مؤاخذه واقع نمى شود، چراكه ] خداوند بخشنده و مهربان است.

3 - آيه 119 سوره انعام:

و ما لكم الّاتأكلوا مما ذكر اسم الله عليه و قد فصّل لكم ما حرّم عليكم الا ما اضطررتم اليه...؛

و چرا شما از آن چه به آن - موقع ذبح - نام خدا، برده شده نمى خوريد و حال آن كه بى گمان خداوند به تفصيل بيان نمود آن چه را بر شما حرام شده، مگر اين كه به آن اضطرار داشته باشيد.

4 - حديث معروف رفع كه متن آن گذشت و در آن جمله «و ما اكرهوا عليه» آمده بود.

5 - روايت احمد بن يحيى از امام صادق -عليه السلام-:

من اضطر الى الميتة و الدم و لحم الخنزير فلم يأكل شيئاً من ذلك حتى يموت فهو كافر؛
هر كس به خوردن مردار و خون و گوشت خوك اضطرار پيدا كند، ولى از آن ها نخورد تا اين كه از گرسنگى بميرد، كافر است.

6 - روايت از على عليه السلام-:

كلما اضطرّ اليه العبد فقد اباحه الله له و احلّه؛
خداوند مباح و حلال فرموده است براى بنده، هر آن چه را كه به آن اضطرار يابد.