«رَبِّ العالَمينَ» - تفسیر نماز نسخه متنی

«رَبِّ العالَمينَ»

خداوند، پروردگار همه هستى است. آنچه در آسمانها و زمين و ميان آنهاست، پروردگارشان اوست: «رَبُّ السَّمواتِ وَالْاَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما»(191) و «هُوَ رَبُّ كُلِّ شَى‏ءٍ»(192)

حضرت على‏عليه السلام در تفسير «عالَمين» مى‏فرمايند: «من الجمادات و الحيوانات» يعنى او پروردگار جماد و حيوان، جاندار و بى‏جان است.

گرچه گاهى مراد از «عالَمين» در قرآن، انسان‏ها هستند، امّا بيشتر موارد، عالَم به معناى مخلوقات و عالمين به معناى تمام مخلوقات استعمال شده است. از اين آيه فهميده مى‏شود پروردگار تمام هستى اوست و آنچه در جاهليت و در ميان بعضى ملّت‏ها اعتقاد داشتند كه براى هر نوعى از موجودات، خدائى مستقل است كه «ربّ‏النّوع» آن پديده است، فكرى باطل است.

خداوند براى همه موجودات پس از آفرينش، مسيرى براى رشد و تكامل تعيين نموده و تربيت الهى همان مسير هدايت اوست. «رَبُّنَا الَّذى‏ اَعْطى‏ كُلَّ شَى‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‏»(193) پرودگار ما كسى است كه به همه موجودات نعمت وجود بخشيده و سپس آنها را به سوى كمال هدايت نموده است. اوست كه به زنبور عسل ياد داده از چه گياهى بمكد و به مورچه آموخته چگونه قوت زمستانى خود را ذخيره كند و بدن انسان را چنان آفريده كه بطور خودكار خون‏سازى كند.

آرى چنين خداوندى شايسته سپاس وستايش است. يكى از ويژگى‏هاى انسان آن است كه در برابر جمال و كمال و زيبائى، ستايش و در برابر نعمت‏ها و احسان‏ها تشكر مى‏كند. خداوند متعال، بخاطر كمال و جمالش شايسته ستايش و بخاطر احسان و اِنعامش لايق شكرگزارى است. البتّه تشكر از خدا، منافاتى با سپاسگزارى از مخلوق ندارد، به شرط آنكه به امر خدا و در مسير خدا باشد. گرچه درواقع هر كس با هر زبانى هرگونه ستايشى از ديگران مى‏كند، در حقيقت منشأ و سرچشمه آن را حمد مى‏كند.

«ربّ العالَمين» يعنى رابطه خداوند با مخلوقات رابطه‏اى دائمى و تنگاتنگ است.

«ربّ العالَمين» يعنى امكان رشد و تربيت براى همه وجود دارد. نه‏تنها خوبان كه بدها نيز در حال بهره‏گيرى از نعمت‏هاى الهى هستند. «كُلاًّ نُمِدُّ هؤلاءِ وَ هؤُلاءِ»(194) خداوند مى‏فرمايد: ما همه را كمك مى‏كنيم و ميدان را براى همه باز گذاشته‏ايم تا هركس به هر هدفى كه دارد برسد. البتّه چون دنيا دار تزاحم و موانع است، طبيعى است كه همه كس به همه آرزوهايش نمى‏رسد.

«ربّ العالمين» يعنى خداوند هم مالكِ هستى است هم مدبّر آن. كلمه «ربّ» يا از ريشه «رَبَىَ» به معناى رشد و تربيت گرفته شده و يا از واژه «رَبَّ» به معناى صاحب. خداوند هم صاحب جهان است هم مربّى و مدبّر آن. «لَهُ الْخَلْقُ وَالْاَمر تَبارَك اللَّهُ رَبُّ الْعالَمينَ»(195) هم آفرينش از اوست هم اداره آن و هم پرورش‏دهنده همه اوست.

طبق روايات كلمه «الحمدلِلّه ربّ العالمين» بهترين تشكر از نعمت‏هاى خداوند است و لذا سفارش شده قبل از هرگونه دعا و درخواستى از خدا، حمد خدا كنيد وگرنه دعا ناقص است. نه تنها در آغازِ دعا و نيايش، بلكه اهل بهشت در پايان كار همان شعار را تكرار مى‏كنند كه: «وَ آخِرُ دَعْويهُمْ اَنِ الْحَمدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ»(196)

191) سوره مريم، آيه 65.

192) سوره انعام، آيه 164.

193) سوره طه آيه 50.

194) سوره اسراء، آيه 20.

195) سوره اعراف، آيه 54.

196) سوره يونس، آيه 10.