جايگاه تسبيح‏ - تفسیر نماز نسخه متنی

جايگاه تسبيح‏

تسبيح و تنزيه خدا، ريشه تمام عقايد و تفكرات صحيح اسلامى است:

توحيد، يعنى منزّه دانستن خدا از شريك. «سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكوُنَ»(311)

عدل، يعنى منزّه دانستن خدا از ظلم. «سُبْحانَ اللَّهِ اِنَّا كُنَّا ظالِمينَ»(312)

نبوت و امامت، يعنى منزه دانستن خدا از بى‏هدفى، بى‏برنامگى و رهاكردن مردم در درياى هوسها و سليقه‏ها. «وَ ما قَدَروُا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ اِذْ قالُوا ما اَنْزَلَ اللَّهُ عَلى‏ بَشَرٍ مِنْ شَئ»(313) آنها مى‏گويند خداوند پيامبرى نفرستاده، در حقيقت خدا را درست نشناخته‏اند.

معاد، يعنى منزه دانستن خدا از اينكه آفرينش را پوچ و باطل، و پايان جهان را نابودى قرار دهد. «رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَك»(314)، «اَفَحَسِبْتُمْ اَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ اَنَكُمْ اِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ»(315) آيا گمان كرديد ما شما را بيهوده آفريديم و بازگشت شما بسوى ما نيست؟ آرى خدا از اين كار عبث و بيهوده منزّه است.

تسبيح خدا، نه فقط سرچشمه عقايد اسلامى، بلكه مايه بسيارى از كمالات روحى و معنوى است:

سبحان‏اللّه، سرچشمه رضاست. اگر او را از هر نقصى منزّه بدانيم، به مقدّرات او رضا مى‏دهيم و تسليم مشيّت حكيمانه او مى‏شويم.

سبحان‏اللّه، سرچشمه توكل است. كسى كه از هر نيازى بدور و از هر ضعف و عجزى منزّه است، چرا بر او تكيه و توكل نكنيم. «سُبْحانَهُ هُوَ الْغَنِّىُ»(316)

سبحان‏اللّه، مايه عشق به خداست. ذاتى كه از هر عيب و نقص پاك باشد، محبوب انسان است و به او عشق مى‏ورزد.

سبحان‏اللّه، مقدمه حمد و ستايش خداست. ستايش از ذاتى كه هيچ زشتى و ناپسندى در او راه ندارد. لذا در تسبيحات اربعه، سبحان‏اللّه مقدم بر الحمدلِلّه آمده است.

سبحان‏اللّه، كليد نجات از همه خرافات و بافته‏هاى بشرى است. «فَسُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ»(317)

شايد بخاطر همين جهات است كه در قرآن، فرمان به تسبيح الهى بيش از اذكار ديگر آمده است. امر به تسبيح 16 مرتبه، به استغفار 8 مرتبه، به ذكر خدا 5 مرتبه و به تكبير 2 مرتبه آمده است. آنهم امر به تسبيح در همه حال و زمان، تا انسان دائماً به خدا توجه داشته و او را همواره از هر عيب و نقصى پاك بداند: «وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّك قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ اَطْرافَ النَّهارِ»(318)

هم بهنگام پيروزى و شادكامى خدا را تسبيح كنيد: «اِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحِ... فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّك»(319) و هم در اوج گرفتارى و سختى كه تسبيح مايه نجات است: «فَلَوْلا اَنَّه كانَ مِنَ الْمُسَبِّحينَ . لَلَبِثَ فى‏ بَطْنِهِ اِلى‏ يَوْمِ يُبْعَثُونَ»(320) اگر نبود اينكه او (حضرت يونس) از تسبيح گويان بود، تا روز قيامت در شكم ماهى حبس مى‏شد.

آرى، انسان بخاطر محدوديت‏هاى فراوان هرگز نمى‏تواند خدا را بشناسد، پس بهتر است كه به ضعف خود اقرار كند و بگويد: تو از اينكه دست فكر و خيال به تو رسد، منزّهى و از آنچه ديگران توصيف كنند برترى. «سُبْحانَهُ وَ تَعالى‏ عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوّاً كَبيراً»(321) تنها بندگان مخلص خدا هستند كه با راهنمايى و امداد الهى مى‏توانند خداوند را معرفى كنند. «سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ . اِلاَّ عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصينَ»(322)

311) سوره طور، آيه 43.

312) سوره قلم، آيه 29.

313) سوره انعام، آيه 91.

314) سوره آل‏عمران، آيه 191.

315) سوره مؤمنون، آيه 115.

316) سوره يونس، آيه 68.

317) سوره انبيا، آيه 22.

318) سوره طه، آيه 130.

319) سوره نصر.

320) سوره صافات، آيات 143 - 144.

321) سوره اسراء، آيه 43.

322) سوره صافّات، آيات 159 - 160.