جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید جلد 3

زير خاك پنهان كرديد به اندازه كشتن يك شتر و قطعه قطعه كردن گوشت آن كنار گورم بنشينيد تا با شما انس بگيرم.

اگر بگويى: ياران معتزلى تو در مورد عمرو عاص چه مى‏گويند مى‏گويم آنان نسبت به هر كس كه در جنگ صفين حضور داشته و با على (عليه السلام) جنگ كرده است همان گونه حكم مى‏كنند كه بر ستمگرى كه بر امام عادل خروج كرده باشد. و مذهب و اعتقاد آنها [معتزلى‏ها] در مورد كسى كه مرتكب گناه كبيره شود و توبه نكند معلوم است. و اگر بگويى در اين اخبارى كه نقل كردى چيزى كه دليل بر توبه او باشد وجود ندارد نظير اين سخن او كه «پروردگارا سركش نيستم بلكه آمرزشخواهم» و «خدايا هر چه مى‏خواهى از من بگير تا راضى شوى» و اين گفتار او كه «پروردگارا فرمان دادى سرپيچى كردم و نهى فرمودى و مرتكب آن كار شدم» و آيا اين سخنان اعتراف به گناه و پشيمانى و به معنى توبه نيست مى‏گويم: اين گفتار خداوند متعال كه مى‏فرمايد «براى آنانى كه گناهان را تا هنگامى كه مرگ يكى از ايشان فرا مى‏رسد انجام مى‏دهد و آنگاه مى‏گويد هم اكنون توبه مى‏كنم، توبه‏يى نخواهد بود» مانع آن است كه اين گونه سخنان توبه باشد، وانگهى شرطها و اركان توبه معلوم است و اين اعتراف و اظهار تأسف ارزشى ندارد و توبه شمرده نمى‏شود.

شيخ ما ابو عبد الله مى‏گويد: نخستين كسانى كه اعتقاد به ارجاء محض پيدا كردند معاويه و عمرو عاص بودند كه به باطل مى‏پنداشتند معصيت در صورتى كه مرتكب آن ايمان داشته باشد زيانى نمى‏رساند و به همين سبب معاويه در پاسخ كسى كه به او گفت: با كسى جنگ كردى و عملى را مرتكب شدى كه خود مى‏دانى. گفت: من به اين گفتار خداوند وثوق كردم كه فرموده است: «همانا خداوند همه گناهان را مى‏آمرزد»، سخن عمرو عاص هم به پسر خود كه گفته است: «مهمتر از آن را كه شهادت دادن به لا اله الا الله است رها كرده‏اى» به همين معنى اشاره دارد.

اما اين سخن عمرو عاص كه درباره على السلام به مردم شام گفته است «در او