جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید جلد 3

فروخته‏اند كه هرگز نمى‏ميرد، آنان خستگى خويش را با خستگى آميخته و شب زنده‏دارى خود را به روزه گرفتن روز خود پيوسته‏اند، در حالى كه پشتهاى آنان در خواندن اجزاء قرآن خميده است [در حال ركوع هستند]، هر گاه به آيه بيم و خوف مى‏رسند از بيم آتش شيهه مى‏كشند و هر گاه به آيه اميد مى‏رسند از شوق بهشت شيهه مى‏كشند. آنان هنگامى كه به شمشيرهاى كشيده و نيزه‏هاى آماده و تيرهاى پر زده و فراهم مى‏نگرند و در آن هنگام كه صاعقه‏هاى مرگ لشكرها را به لرزه درمى‏آورد، ترس و بيم آن را در قبال ترس و بيم از خداوند كوچك و سبك مى‏شمرند و خويشتن را در معركه مى‏اندازند.

خوشا بر آنان و چه سرانجام پسنديده‏يى چه بسيار چشمها كه در چنگال پرنده‏يى قرار مى‏گيرد كه صاحب آن چشم مدتها از بيم خدا گريسته است و چه بسيار دستها كه از ساعد قطع مى‏شود و حال آنكه صاحب آن دست مدتها در اطاعت از خدا در حال سجده و ركوع بر آن تكيه داده است. اين سخن خود را مى‏گويم و از خداوند طلب آمرزش مى‏كنم و توفيق من جز بر خدا نيست. بر او توكل مى‏كنم و بر او انابه مى‏جويم.

اما خطبه دوم او چنين است: اى مردم مدينه براى من چه پيش آمده است كه ميان شما نشانه دين را اين چنين محو شده و آثار آن را فرسوده مى‏بينم. چرا هيچ پند و اندرزى نمى‏پذيريد و هيچ حجت و برهانى را از اهل آن نمى‏فهميد، گويا برندگى و تيزى آن ميان شما كند و فرسوده شده است و گويا سنت و روش دين از ميان شما رخت بر بسته است. كار پسنديده دين را ناپسند و ناپسند آن را پسنديده مى‏پنداريد و چون عبرتها براى شما آشكار و پندها و اندرزها براى شما روشن مى‏شود چشمهاى شما از آن كور و گوشهاى شما از آن كر مى‏شود. در فراموشى غوطه‏وريد و در بيخبرى سرگرم ياوه‏ايد، چون باطلى پراكنده گردد دلهايتان براى آن گشاده مى‏شود و هرگاه حقى گفته شود از آن تنگ و گرفته مى‏شود، از دانش گريزان و با نادانى انس گرفته است، هر پند و اندرز كه بر آن وارد مى‏شود بر رمندگى آن از حق مى‏فزايد، گويا دلهايى در سينه‏ها داريد همچون سنگ يا سخت‏تر از آن كه با كتاب خدا هم نرم نمى‏شود.