بحث امروز ما درباره موضوع شناخت است چه چيزي را مي شناسيم ؟ اول، خود ذهن و امور ذهني وقتي ما از اين بحث مي كنيم كه ذهن چيست ، در واقع مي خواهيم خود ذهن را بشناسيم حتي وقتي درباره خود شناخت بحث مي كنيم و مي پرسيم شناخت چيست و چگونه است ، موضوع بحث ما خود شناخت است در اين حال ما شناخت شناسي مي كنيم پس ، يكي از موضوعات شناخت خود شناخت است خود ذهن ، امور ذهني ؛ تصور ، تصديق ؛ اقسام تصور ، اقسام تصديق ـ بديهي ، نظري ؛ كلي ، جزئي يا روش شناخت متدولوژي ها ، كه پيرامون روشها بحث مي كنند ؛ روش شناخت در علوم تجربي ، در علوم رياضي ؛ منطق ها منطق صوري و شكلي ، منطق رياضي ، منطق تجربي ، منطق ديالكتيك در مقابل منطق ارسطويي در همه اينها ما پيرامون شناخت و روش شناخت بحث ميكنيم پس خود شناخت ، روش شناخت ، انواع استدلال ، ذهن ، امور ذهني ، همه بخشي از موضوعهاي شناخت هستند كه از طريقي و با روشي و نه به كمك شناخت مي خواهيم از آنها آگاه شويم دوم ، مسائل مربوط به انسان انسان شناسي ، روانشناسي ، رفتار شناسي ، اخلاق ، تاريخ ، جامعه شناسي ، حقوق ، اقتصاد اينها موضوعهاي شناخت هستند به تعبير ديگر ، آنچه امروز آن را علوم انساني مي ناميم ؛ يعني علومي كه موضوع آن ، به شكلي از اشكال ، انسان است البته در اينجا منظور بدن انسان نيست ؛ زيرا بدن بخشي از طبيعت است منظور انسان شناسي است ، نه بدن شناسي انسان در اين انسان شناسي نكته ظريفي وجود دارد و آن اين است كه بخشي از اينها مربوط است به انسان آن طور كه هست و بخشي مربوط است به انسان آنطور كه بايد باشد ـ يا بايد بشود آنطور كه هست معلوم است باز مي توانيم بگوييم رابطه اي است ميان ذهن و واقعيتها اما آنطور كه بايد بشود چيست ؟ آيا باز هم رابطه اي است ميان ذهن و واقعيتها ؟ شناخت در اينجا چه معنايي مي دهد ؟ مثلاً ماركس كه مي خواهد جامعه سوسياليستي و اشتراكي پيشرفته بشري را به وجود بياورد ، يا بيان كند ، چه چيز را بيان مي كند ؟ چيزي را كه هست ، يا چيزي را كه فعلاً نيست و خواهد آمد ، يا چيزي را كه بايد بيايد ؟ مورد اول منظور او نيست يعني جامعه اشتراكي ايده آل آرمان ماركسيسم تا اين لحظه در دنيا تحقق پيدا نكرده ؛ تا چه رسد به زماني كه ماركس از آن سخن مي گفت خوب كساني كه پيرامون اين جامعه بحث مي كنند و مي خواهند آن را بشناسند ، آيا مي خواهند يك واقعيت عيني و يك واقعيت تحقق يافته را بشناسند ؟ نه پس بحث برسر آنچه هست ، نيست ؛ بلكه در مورد آنچه خواهد شد بحث مي كنند منظور از آنچه خواهد شد چيست ؟ آيا يك پيش بيني علمي است ، نظير اين كه فلك شناس مي تواند امروز پيش بيني كند كه در چهل سال ديگر در چه روزي و چه ساعتي در ايران خسوف به وقوع مي پيوندد ؟ خسوف چهل سال ديگر هنوز واقع نشده ولي قابل پيش بيني است اين پيش بيني به اعتبار رابطه طبيعي و عيني است كه ميان زمين و خورشيد و ماه برقرار است پيش بيني آينده اين وضع و محاذات زمين و ماه و خورشيد براي چهل سال ديگر در ايران ، قابل محاسبه رياضي است فلك شناس مي تواند محاسبه كند كه چهل سال ديگر ، خسوف در اين ساعت ، دراين روز ، در اين بخش ايران روي خواهد داد در اينجا شناخت ، متعلق به آنچه هست ، نيست ؛ بلكه متعلق است به آنچه خواهد شد واقعيتي كه هنوز روي نداده است ولي ما آن را براساس محاسبه مربوط به وضع زمين و خورشيد و ماه در طول زمان پيش بيني مي كنيم آيا بحث پيرامون جامعه اشتراكي از اين قبيل است ؟مي دانيد كه سوسياليسم علمي مدعي است كه ما يك كار علمي مي كنيم؛ ما مي گوييم خط زندگي بشريت آنطور شروع شده ، از اينجا عبور كرده و مي رسد به چنين آينده اي ؛ ـ حتماً هم مي رسد اينجاست كه سئوالات زيادي مطرح مي شود آيا اين كه مي گوييد حتماً مي رسد ، يعني اين كه حادثه يك جبر تاريخي است ؟ پاسخ آنها اين است كه بله ، جبري تاريخي است مي پرسيم آيا اراده انسان در تحقق اين وضع دخالت دارد يا ندارد ؟ آيا عمل انقلابي و قيام انقلابي مردم در رسيدن به يك چنين آينده اي مؤثر است يا نه ؟ گاهي مي گويد اراده در اصل تحقق آن مؤثر نيست ، ولي در سرعت بخشيدن به آن مؤثر است خوب ، اگر عمل انسانها در سرعت بخشيدن به آن ايده آل تبديل مي شود چه نوع شناختي است ؟ اگر اين عمل اختياري است ، ما چگونه مي توانيم پيش بيني كنيم كه آيا انسانهاي ده سال ديگر اين عمل و وظيفه انقلابي خود را انجام خواهند داد يا انجام نخواهند داد ؟ ـ ببينيد موضوعات شناخت چقدر متنوع است ! يعني شناخت تا كجا مي خواهد برود واقعيتهاي انسان آنطور كه هست ، يا آنطور كه در گذشته بوده است تاريخ ؛ واقعيتهاي انساني آنطور كه خواهد بود چيزهايي كه هنوز نيامده بدون دخالت عمل ارادي و انتخابي انسانها ، يا با دخالت عمل ارادي و انتخابي انسانها اينها همه در آنچه مربوط به انسان است ، جزو زمينه هاي شناخت است سوم طبيعت ، طبيعت شناسي ، فيزيك ـ به معني عام كلمه در اين بخش فيزيك با انواع لوژي ها مواجه ايم معدن شناسي ، فلزشناسي ـ آقا ، در چه رشته اي تحصيل مي كنيد ؟ متالوژي لوژي پسوندي است به معني شناخت متالوژي يعني فلزشناسي از اين لوژي ها فراوان است در علوم مربوط به طبيعت گياه شناسي ، معدن شناسي ، جانورشناسي جانور شناسي هم زير مجموعه هاي گوناگون دارد اندام شناسي ، طرز كار اندامها شناسي فيزيولوژي در طبيعت فضا شناسي كسمولوژي اينها همه موضوعات شناخت هستند طبيعت ، با همه ميدانها و با همه انواع و اقسامش ـ زمين شناسي ، ستاره شناسي اين هم نوع سوم طبيعت آيا مي توانيم بگوييم يكي از موضوعات شناخت ، وجود و هستي است ؟ شناخت ، ذهن ، امور ذهني ، انسان و امور انساني همه سر جاي خود حالا مي رسيم به طبيعت و همه بخش هاي طبيعت وجود هستي شناسي چطور ؟ ممكن است كسي بگويد وجود چيزي جز انسان و طبيعت يا ذهن انسان نيست و خارج از اينها وجودي نداريم وجود همينهاست خود اين بحث كه آيا وجود همينهاست يا غير از اينها هم وجودي هست ، و به تعبير ديگر ، اين كه آيا هستي محدود به ذهن و انسان و طبيعت است ، يا فراسوي اينها هم هستي واقعيتي دارد ، خود اين بحث چيست ؟ خود اين يك بحث است وجود ، هستي ، هستي شناسي آيا هستي لفظي است بي معني ، يا لفظي است كه معني دارد ؟ اگر لفظي است معني دار ، آيا معنايي جز همين انسان و جهان طبيعت ندارد ، يا معنايي فراسوي آن و وسيع تر از آن دارد ؟ اين بحث بايد كجا مطرح بشود ؟ در طبيعت شناسي ؟ در انسان شناسي ؟ در شناخت شناسي ؟ يا جاي ديگر ؟ مسلماً در جاي ديگر وجود شناسي اين كه نتيجه وجودشناسي چيست، جاي خود ؛ ولي وجود شناسي يك بحث است پس وجود ، هستي ، خدا ـ اين كه خدا هست يا نيست ، ـ خودش بحثي است ما بايد بفهميم كه منظورمان از خدا چيست و آيا خدا هست يا نيست خدا شناسي از وجود شناسي مي توانيم سراغ خيلي چيزها برويم سراغ تربيت هم مي توانيم برويم سراغ خداشناسي هم مي توانيم برويم اين هم يك بحث است ممكن است نتيجه بحث اين باشد كه خدا همان هستي مطلق است ولي به هر حال ، در خداشناسي خدا به عنوان يك زمينه شناخت مطرح است همين طور است بحث در مورد پيغمبر وحي شناسي اين كه وحي هست يا نيست آيا وحي همان ذهن است همان امور انساني است ، همان طبيعت است يا چيز ديگري است ؟ اينها همه قابل بحث است پس وحي شناسي و پيغمبر شناسي نيز داريم همچنين براي ما بحث از معاد نيز به عنوان يك مسئله مهم مطرح است اين بحث ممكن است در ضمن يكي از موارد قبلي طرح شود و درون آن جاي گيرد ، ولي براي ما آنقدر مهم است كه آن را به صورت مستقل مطرح مي كنيم معادشناسي چه بسا اگر مسائل مهم مطرح باشند ، صرف نظر از اين كه آيا در قلمرو موضوعات قبلي قرار مي گيرد يا نه ، ما شناسي هاي بسيار ديگري هم پيدا كنيم فعلاً به همين مقدار اكتفا مي كنيم معلوم شد كه شناخت عالمي دارد اين كه خيلي ساده بگوييم شناخت عبارت است از انعكاس عالم طبيعت روي مغز ، مسئله را حل نمي كند آيا آنچه تا كنون گفتيم ، همه انعكاس عالم طبيعت بود ؟ خوب ، خود شناخت شناسي چه مي شود ؟ خواهند گفت شناخت هم بخشي از طبيعت است و شناخت شناسي عبارت است از انعكاس شناخت روي مغز حرفي نيست ؛ اما موضوع به اين سادگي نيست از مسئله شناخت به اين سادگي نمي توان عبور كرد زندگي انسان به شناخت او مربوط است و به انتخاب او بخش عظيمي از انسانيت انسان به شناخت و آگاهي او مربوط است ، و بعد هم به انتخاب آگاهانه اش نمي شود از مسئله شناخت اينقدر ساده گذشت ما بايد مسئله شناخت را بفهميم
لطفا منتظر باشید ...
