الف. علت و عليّت - درآمدی بر مبانی فکری انقلاب اسلامی نسخه متنی

الف. علت و عليّت

يكى از سؤال هاى اساسى كه پيرامون هر چيزى مى توان مطرح كرد، سؤال از چرايى و علت آن است. به تعبيرى، سؤال از لِميّت (چرايى)، يكى از سه سؤال اساسى قابل طرح در مورد هر چيز است.(1) اين مسأله در مورد تحوّلات اجتماعى و پديده انقلاب نيز صادق است. از آنجا كه انقلاب از نوع حركت و تغيّر است، براى آغاز خود احتياج به يك عامل خارجى يعنى منشأ حركت يا علت فاعلى دارد.(2) بدين لحاظ، موضوع محورى نسل سوم نظريه هاى انقلاب اين بود كه چرا انقلاب ها رخ مى دهند؟(3)

علت هميشه در ارتباط تنگاتنگ با معلول مطرح مى شود و اين دو در واقع دو روى يك سكه اند. بدين لحاظ در تعريف نيز در ارتباط با هم تعريف مى شوند. علت و معلول دو واژه فلسفى بديهى يا قريب به بداهت هستند، اما به طور اختصار مى توان گفت: موجودى كه وجودش وابسته به موجود ديگرى است و بدون آن تحقق نمى يابد، معلول است و طرف وابستگى آن، علت ناميده مى شود.(4) به عبارت ساده تر، هر پديده اى كه وجود مستقلى ندارد، معلول است و علت، وجودى است كه حداقل نسبت به معلول خود، استقلال دارد و وجودش مقدم بر وجود معلول است.

از وجود علت و معلول و رابطه بين آن دو، چيزى به نام علّيت انتزاع مى شود كه در مفهوم عامش، به معناى وابستگى موجودى به موجود ديگر است.(5) كشف روابط علّى و معلولى بين پديده ها محور همه تلاش هاى علمى بشر بوده و هر عالمى در هر رشته علمى، خواه ناخواه در صدد شناخت علل يك معلول و يا معلولهاى يك علت است. بدين لحاظ، اصل عليت به عنوان يك اصل كلى و عام مورد استناد همه علومى است كه درباره موضوعها و امور حقيقى بحث مى كنند.(6)

1. اقسام علت;از آنجا كه وابستگى معلول به علت، صورتهاى مختلفى دارد، اقسام علت را مى توان تشخيص داد، از يك نظر، علت به تامّه و ناقصه تقسيم مى شود. علت تامّه به تنهايى براى وجود معلول كفايت مى كند و با فرض وجود آن، وجود معلول نيز ضرورت

1. محسن غرويان، درآمدى بر آموزش فلسفه استاد مصباح يزدى، ص 17.

2. فردريك چارلز كاپلستون، تاريخ فلسفه، ترجمه اميرجلال الدين اعلم و ديگران، ص 357.

4. غرويان، پيشين، ص 148.

5 . همان، ص 147.

6 . همان، صص 144 ـ 143.مى يابد.