قسمت عمده كتاب هايى كه در داخل نوشته شده اند، به دليل فقدان مبانى نظرى و معرفت شناختى متقن به وقايع نگارى و توصيف خصوصيات انقلاب اسلامى، به ويژه وجه شيعى و مذهبى آن پرداخته و در حد توصيف متوقف شده اند و يا به دليل اتكاء و ابتنا بر چارچوب هاى نظرى وارداتى و عدم سنخيت اين چارچوب ها با مبانى فكرى انقلاب اسلامى، تحليل هاى غيرواقع و سست ارائه داده اند. اغلب منابع داخلى از يك ضعف روش شناختى رنج مى برند; به گونه اى كه در چارچوب نظرى و معرفت شناختى خاصى قرار نمى گيرند. البته اين ضعف ناشى از نقص اساسى كل علوم انسانى ماست كه هنوز مبتنى بر نظام معرفت شناختى «خودى» نيست و كاربرد معرفت شناسى و چارچوب هاى تئوريك غربى نيز به التقاط و تناقض در مبادى و مسايل مى انجامد. بدين لحاظ، غالب نويسندگان داخلى به دليل احتراز از چنين مشكلى، ترجيح مى دهند كه در قالب غيرعلمى كار كنند، ولى چارچوب معرفت شناختى غرب را به كار نبرند. بنابراين، مشكل اساسى در تبيين انقلاب اسلامى فقدان يك چارچوب نظرى مبتنى بر نظام معرفت شناسى خودى و اسلامى است و تنها چنين مبانى معرفت شناختى و نظرى است كه توان حمل و انتقال مفاهيم انقلاب اسلامى را خواهد داشت. آثار داخلى، على رغم نقص معرفت شناختى، اطلاعات فراوانى در مورد ابعاد و زواياى مختلف انقلاب اسلامى ارائه مى دهند و اين قابليت را دارند كه روزى تحت چارچوب نظام مندى قرار گيرند. برخى از اين آثار با شيوه اى تاريخى و مذهبى به بررسى متون تفكر سياسى اسلام و به خصوص نظريه سياسى شيعه از صدر اسلام تاكنون و سير مبارزات ائمه و روحانيت شيعه پرداخته و انقلاب اسلامى نتيجه طبيعى و منطقى تفكر شيعه و در تداوم سيره انبيا و ائمه و علماى بزرگ شيعه دانسته اند. كتاب انقلاب اسلامى و ريشه هاى آن كه منبع درسى براى انقلاب اسلامى بوده، با چنين ديدگاهى نوشته شده است. اين اثر با انبوهى از اطلاعات و با طرح علل و عوامل نظرى، فاعلى، عقيدتى، تاريخى، عينى و ساختارى انقلاب اسلامى از زواياى مختلفى به انقلاب اسلامى پرداخته و همه علل و عوامل مؤثر در انقلاب اسلامى را به يك عامل اساسى يعنى ايمان و اعتقاد مردم ارجاع داده است. بر همين اساس، علت اصلى و درجه اول انقلاب اسلامى را اعمال سياست اسلام زدايى شاه قلمداد كرده است.(5) كتاب نهضت روحانيون ايران با بررسى حوادث تاريخى و اسناد و مدارك مكتوب، به مبارزات و نقش برجسته روحانيت شيعه در تحولات سياسى ـ اجتماعى ايران پرداخته و آن را در تداوم حركت مبارزاتى روحانيت شيعه دانسته است. مطابق اين اثر، روحانيت شيعه در همه انقلابها و تحولات و نهضتهاى ملى و دينى ايران همواره پيشرو و پيشگام و داراى نقش درجه اول بوده است. كتاب بررسى و تحليلى از نهضت امام خمينى هم سير تاريخى و وقايع نگارى توصيفى انقلاب اسلامى را از سال 1341 به بعد با جزئيات و تفصيل بيان كرده است. از نويسندگان خارجى، حامد الگار در كتاب انقلاب اسلامى در ايران ، ريشه تاريخى انقلاب را در تشيع جستجو مى كند و با طرح نظريه سياسى شيعه و عدم مشروعيت حكومتهاى دنيوى در عصر غيبت، امام خمينى (قدس سره) را تجسم سنت علماى پيشين مى داند. برخى از منابع داخلى نيز با شيوه علمى تر و با هدف نظريه پردازى به بررسى انقلاب اسلامى پرداخته اند; از جمله كتاب تحليلى بر انقلاب اسلامى كه سعى كرده با ارائه يك چارچوب نظرى به تحليل قابل قبولى از انقلاب اسلامى دست يابد و در اين زمينه تا حدودى هم موفق بوده است.(6) اين كتاب ضمن تحليل جامعه شناختى انقلاب اسلامى، به برخى از مباحث فكرى و مسايل رو در روى انقلاب اسلامى نيز پرداخته است. كتاب مقدمه اى بر انقلاب اسلامى هم با ديدگاهى كاملا جامعه شناختى و ساختارى به نقد و بررسى چهار نظريه عمده پيرامون انقلاب اسلامى پرداخته و پس از ردّ آنها، نظريه ديگرى را ارائه داده است كه مطابق آن، انقلاب اسلامى واكنشى در مقابل فقدان توسعه و ايجاد اصلاحات در ساختار سياسى ايران تلقى مى شود.(7) نويسنده، انقلاب اسلامى را در حقيقت، انقلابى عليه استبداد و ديكتاتورى معاصر مى داند كه ريشه هاى آن در دل تاريخ معاصر است. كتاب با شيوه استقرايى و جزئى نگرى خيلى زياد، بخش بسيار كوچكى از فرايند انقلاب را تحليل كرده و بينش كاملا يك سويه دارد. اين اثر و نيز كتاب انقلاب ايران در دو حركت(8) سعى دارند با تعبير انقلاب اسلامى به عنوان واكنش همگانى ملت ايران عليه استبداد و فقدان دمكراسى، اسلامى بودن انقلاب را پديده اى مربوط به بعد از پيروزى انقلاب اسلامى قلمداد كنند. كتاب پيرامون انقلاب اسلامى على رغم اينكه به صورت سخنرانى بوده و مباحث پراكنده اى در مسايل مختلف انقلاب اسلامى مطرح كرده است، جنبه نظريه پردازى و ارزش معرفت شناختى هم دارد(9) و نويسنده سعى كرده با مفهوم بندى دقيق انقلاب در فرهنگ اسلامى و قرآنى به تعريفى نظرى از انقلاب برسد. شهيد مطهرى پس از نقد و تشريح علل و ماهيت اقتصادى و سياسى انقلاب ها به تأثير عوامل اعتقادى در ايجاد انقلاب اشاره مى كند و ضمن بررسى نقش مردم و رهبرى در پيروزى و تداوم انقلاب اسلامى، سهم عمده و اصلى انقلاب اسلامى را به دوش روحانيت مى داند.(10) اين كتاب علاوه بر اينكه به برخى از مبانى فكرى و نظرى انقلاب اسلامى پرداخته، حاكى از آن است كه افرادى مثل شهيد مطهرى در سالهاى قبل از انقلاب، به مباحث نظرى انقلاب پرداخته و در تدوين مبانى آن تلاش كرده اند.
لطفا منتظر باشید ...
