درآمدی بر مبانی فکری انقلاب اسلامی نسخه متنی

جديد غرب و تفكر اسلامى بهوجود آورد كه موجب بحرانى همه گير در عرصه هاى سياسى، نظامى و فرهنگى، بخصوص بروز گسيختگى عظيم در عالم فكر و جهان بينى شد.

به تعبير آلوين تافلر، موج عصر جديد، نظريه هاى سنتى را بى ارزش ساخت و نظام اعتقادى تازه اى رواج داد.(1) غرب با تمدن جديد خود كه سوار بر ارّابه تكنولوژى بود، در واقع منشورى شد كه هم روند حركت و حيات جوامع غيرغربى را منحرف كرد و هم آنها را دچار تشتتهاى فراوان سياسى، اقتصادى، اجتماعى و حتى فكرى كرد.(2) به دليل تأثيرى كه اين عارضه جديد در روند تحول فكرى متفكران ايران داشته، شايد بتوان گفت كه همواره اين خلجان فكرى براى متفكران ايران وجود داشت كه چگونه با اين پديده جديد كنار بيايند و آثار آن را هضم كنند. بدين لحاظ، لازم است به طور مختصر به بحران تجدد بپردازيم و سپس سيرى اجمالى در جريان ها و انديشه هاى متعاقب آن تا كودتاى 28 مرداد 1332 داشته باشيم.

تجدّد و آثار و تبعات آن; اگر بخواهيم از مباحث نظرى خود كمك بگيريم، مى توانيم بگوييم در دوره اى از تاريخ غرب، تأسيس جديدى انجام گرفت كه همه بنيادهاى تمدن غربى را عوض كرد; يعنى دنياى غرب نظريه جديدى براى زندگى در جهان تدوين كرد كه همه عرصه هاى مختلف حيات را در آن تعريف كرد و جايگاه و نقش هريك را مشخص نمود. در اين دوره، منظومه اى منسجم و دستگاهى از انديشه ارائه شد كه همه اجزاى آن به طور متقابل با هم در ارتباط بوده، همديگر را تقويت مى كردند.

بر همين اساس، هابر ماس، يكى از فلاسفه معاصر، متجددشدن را مجموعه اى از روندهاى انباشتى همانند تشكيل سرمايه و به كارگيرى گسترده منابع، توسعه نيروهاى مولد و افزايش بارورى كار، تأسيس قدرت سياسى متمركز و شكل گيرى هويت ملى، تعميم حقوق مشاركت سياسى، گسترش اشكال زندگى شهرى، تأمين تعليم و تربيت همگانى، غيرمذهبى شدن هنجارها و ارزشها مى داند(3) كه تحت يك نظريه واحد و در ارتباط با هم مفهوم پيدا مى كنند.

1. آلوين تافلر، موج سوم، ترجمه شهيندخت خوارزمى، ص 401.

2. فرهنگ رجايى، پيشين، ص 85 ـ 84 .