توبه و شرايط آن - احکام جهاد نسخه متنی

توبه و شرايط آن

شيطان انسان را وسوسه مى كند و او مرتكب گناه مى شود پس اگراقدام به توبه كرد و از گناه خود قبل از سپرى شدن هفت ساعت، استغفارنمود، خداوند هم او را مى بخشد، ولى توبه هم شرايطى دارد كه مهمترين آنها عبارتنداز: پشيمان شدن از گناه، تصميم بر ترك آن، اصلاح آنچه بوسيله گناه تباه شده است، مانند برگرداندن حقوق مردم، قضاى واجبات فوت شده و...

در توبه سفارشها و آدابى وجود دارد كه در احاديث شريف آمده وپاره اى از آنها را نقل مى كنيم و از خداوند مى خواهيم كه به ما توفيق عمل به آنها را عنايت فرمايد:

1 - معاويه بن وهب مى گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود:

»إذا تاب العبد توبة نصوحاً أحبّه اللَّه فستر عليه في الدنيا والآخرة، قلت: وكيف يستر عليه؟ قال: ينسي ملكيه ما كتبا عليه من الذنوب، ويوحي إلى جوارحه: اكتمي عليه ذنوبه، ويوحي إلى بقاع الأرض: اكتمي ما كان يعمل عليك من الذنوب، فيلقى اللَّه حين يلقاه وليس شي ء يشهد عليه بشي ء من الذنوب«(219).

»اگر بنده اى توبه خالص كند خداوند او را گرامى داشته و در دنيا و آخرت،گناهانش را بپوشاند. گفتم: چگونه بر اومى پوشاند؟ فرمود: خداوند فراموشى مى دهد دو فرشته اش را از آنچه براى او از گناهان نوشته اند، و به اعضاى بدنش وحى مى كند كه گناهانش را كتمان كنند، و به اطراف زمين وحى مى كند كه مخفى كنيد آن گناهانى را كه بر روى شما انجام داده است. پس او خدا را ملاقات مى كند در حاليكه چيزى نيست كه به گناهان او شهادت دهد.«

2 - حضرت على عليه السلام فرمود:

»تعطّروا بالاستغفار لا تفضحنّكم روائح الذنوب«(220).

»خود را با استغفار عطرآگين سازيد تا بوهاى گناهان شما را رسوا نسازد.«

3 - از امام صادق عليه السلام از پدرانش روايت شده است كه پيامبر خداصلى الله عليه وآله فرمود:

»أربع من كن فيه كان في نور اللَّه الأعظم: من كان عصمة أمره شهادة أن لا إله إلّا اللَّه وأني رسول اللَّه صلى الله عليه وآله، ومن إذا أصابته مصيبة قال: )إِنّا للَّهِ ِ وَإِنّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ(، ومن إذاأصاب خيراً قال: الحمد للَّه ربّ العالمين، ومن إذا أصاب خطيئة قال: استغفر اللَّه وأتوب إليه«(221).

»چهار چيز است كه در هر كس باشد، در نور اعظم خداوند قرار مى گيرد:

1 - هركه اساس زندگى او شهادت يگانگى خدا و رسالت من باشد.

2 - كسى كه اگر مصيبتى به او رسد »انّا للَّه وانّا اليه راجعون« بگويد.

3 - كسى كه اگر خيرى به او رسد »الحمد للَّه ربّ العالمين« بگويد.

4 - و كسى كه اگر خطايى مرتكب شود، »استغفر اللَّه واتوب اليه« بگويد.«

4 - پيامبر خداصلى الله عليه وآله فرمود:

»صاحب اليمين أمير على صاحب الشمال، فإذا عمل العبد سيّئة قال صاحب اليمين لصاحب الشمال: لا تعجل وانظره سبع ساعات، فإن مضت سبع ساعات ولم يستغفر،قال: اكتب فما أقلّ حياء هذا العبد«(222).

»فرشته سمت راست، فرمانرواى فرشته سمت چپ است، پس اگر بنده اى گناهى انجام دهد، فرشته سمت راست به فرشته سمت چپ مى گويد: عجله نكن و او را هفت ساعت مهلت بده، پس اگر هفت ساعت بگذرد و او توبه نكند مى گويد: بنويس. چقدرحياى اين بنده كم است.«

5 - عبداللَّه بن محمّد جعفى مى گويد: از امام باقرعليه السلام شنيدم كه مى فرمود:

»كان رسول اللَّه صلى الله عليه وآله والاستغفار لكم حصنين حصينين من العذاب، فمضى أكبرالحصنين وبقي الاستغفار، فأكثروا منه فإنّه ممحاة للذنوب، قال اللَّه عزّ وجلّ: )وَمَاكَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ وَمَا كَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ(224)((223).

»وجود پيامبر خداصلى الله عليه وآله و استغفار براى شما دو دژ محكم نگهدارنده از عذاب هستند. اكنون بزرگترين دو دژ رفته است و استغفار باقى مانده است، پس بسياراستغفار كنيد كه گناهان را محو مى كند، خداوند در قرآن فرموده است: »ولى )اى پيامبر!( تا تو در ميان آنها هستى، خداوندا آنها را مجازات نخواهد كرد؛ و )نيز(تا استغفار مى كنند، خدا عذابشان نمى كند.«

6 - پيامبر خداصلى الله عليه وآله فرمود:

»طوبى لمن وجد في صحيفة عمله يوم القيامة تحت كلّ ذنب استغفر اللَّه«(225).

»خوشا به حال كسى كه در روز قيامت در صحيفه اعمالش در زير هر گناهى،»استغفر اللَّه« را بيابد.«

7 - ابان بن تغلب مى گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود:

»ما من عبد أذنب ذنباً فندم عليه، إلّا غفر اللَّه له قبل أن يستغفر، وما من عبد أنعم اللَّه عليه نعمة فعرف أنّها من عند اللَّه إلّا غفر اللَّه له قبل أن يحمده«(226).

»هيچ بنده اى نيست كه گناهى مرتكب شود و از آن پشيمان شود مگر اينكه خداونداو را پيش از اينكه استغفار كند، مى بخشد، و هيچ بنده اى نيست كه خداوند نعمتى به او بدهد و او بداند و بفهمد كه آن نعمت از جانب خداوند است مگر اينكه خداوند او راببخشد قبل از آنكه حمد و ستايش خدا را بجا آورد.«

8 - عباس، غلام امام رضاعليه السلام مى گويد: شنيدم از حضرت رضاعليه السلام كه مى فرمود:

»المستتر بالحسنة يعدل سبعين حسنة، والمذيع بالسيّئة مخذول، والمستتربالسيّئة مغفور له«(227).

»كسى كه حسنه خود را كتمان كند، حسنه اش با هفتاد حسنه برابرى مى كند،وكسى كه گناه را آشكار و اشاعه نمايد خوار مى گردد، و كسى كه كار بدش را كتمان كند مورد آمرزش قرار مى گيرد.«

9 - ابوحمزه ثمالى مى گويد: امام على بن الحسين عليه السلام فرمود:

»عجباً للمتكبّر الفخور الذي كان بالأمس نطفة، ثمّ هو غداً جيفة«(228).

»از آدم متكبر فخرفروش در عجبم كه ديروز نطفه بوده است، سپس فردا اومردارى خواهد بود.«

10 - پيامبر خداصلى الله عليه وآله فرمود:

»آفة الحسب الافتخار«(229).

»آفت شرف، افتخار كردن است.«

11 - امام صادق عليه السلام فرمود:

»كان رجل في الزمن الأوّل طلب الدنيا من حلال فلم يقدر عليها، وطلبها من حرام فلم يقدر عليها، فأتاه الشيطان فقال له: ألا أدلّك على شي ء تكثر به دنياك وتكثر به تبعك؟ فقال: بلى، قال: تبتدع ديناً وتدعو الناس إليه، ففعل فاستجاب له الناس وأطاعوه، فأصاب من الدنيا. ثمّ إنّه فكّر فقال: ما صنعت؟ ابتدعت ديناً ودعوت الناس إليه، ما أرى لي من توبة إلّا أن آتي من دعوته إليه فأردّه عنه، فجعل يأتي أصحابه الذين أجابوه، فيقول: إنّ الذي دعوتكم إليه باطل، وإنّما ابتدعته، فجعلوا يقولون: كذبت هوالحقّ، ولكنّك شككت في دينك، فرجعت عنه، فلمّا رأى ذلك عمد إلى سلسلة فوتد لهاوتداً ثمّ جعلها في عنقه، قال: لا اُحلّها حتى يتوب اللَّه عزّ وجلّ عليَّ، فأوحى اللَّه عزّوجلّ إلى نبي من الأنبياء: قل لفلان: وعزّتي لو دعوتني حتى تنقطع أوصالك ما استجبت لك حتى تردّ من مات على ما دعوته إليه فيرجع عنه«(230).

»در زمان گذشته مردى بود كه دنيا را از راه حلال طلب مى كرد و به آن دست پيدانمى كرد، از راه حرام دنيا را طلب كرد و به آن دست پيدا نكرد، پس شيطان به سراغ اوآمد و گفت: آيا تو را راهنمايى كنم به آنچه بواسطه آن دنيايت افزون و پيروانت زيادشود؟ گفت: آرى. گفت: آيينى را بدعت بگذار و مردم را به سوى آن فراخوان. پس آن شخص نيز چنين كرد و مردم او را اجابت كردند و از او اطاعت نمودند. پس از دنيا به آنچه مى خواست رسيد. سپس او فكر كرد و گفت: چه كارى بود كردم؟ آيينى رااختراع و بدعت كردم و مردم را به سوى آن دعوت كردم. گمان نمى كنم براى من توبه اى باشد مگر اينكه بروم و هركه را به آن آيين دعوت كرده ام از آن برگردانم. پس مى آمد به نزد كسانى كه او را اجابت كرده بودند و مى گفت: آنچه من شما را به آن خوانده بودم باطل بوده و من آن را بدعت و اختراع كرده بودم، ولى ايشان مى گفتند:دروغ مى گويى، همان حق است، و لكن تو در دينت به شك افتاده اى و از آن برگشته اى. او چون چنين ديد خود را از گردن به زنجيرى كه با ميخ به ستونى كوبيده بود بست و گفت: زنجير از گردنم باز نكنم تا خداوند توبه ام را بپذيرد، خداوند به يكى از پيامبرانش وحى كرد: به فلانى بگو، به عزّتم سوگند اگر مرا بخوانى تا جايى كه اعضاى بدنت قطع شود تو را اجابت نكنم مگر اينكه باز گردانى هركه را مرده است، ازكسانى كه دعوتشان كرده بودى تا از آن راه باطل برگردد.«

12 - از امام رضاعليه السلام از پدرانش، از پيامبر خداصلى الله عليه وآله نقل شده است كه فرمود:

»إنّ اللَّه غافر كلّ ذنب إلّا من أحدث ديناً، ومن اغتصب أجيراً أجره، أو رجل باع حرّاً«(231).

»خداوند هر گناهى را مى بخشد مگر كسى را كه دينى ايجاد كرده، و كسى كه اجرت اجير خود را غصب نموده، و كسى كه شخص آزادى را فروخته است.«

13 - امام صادق عليه السلام فرمود:

»العامل بالظلم والمعين له والراضي به شركاء ثلاثتهم«(232).

»ستمگر، كمك كننده او، وشخص راضى به آن ظلم، هر سه نفر شريك هستند.«

14 - باز هم امام صادق عليه السلام فرمود:

»من عذر ظالماً بظلمه سلّط اللَّه عليه من يظلمه، فإن دعا لم يستجب له، ولم يأجره اللَّه على ظلامته«(233).

»هركه ظالمى را در ظلمش معذور بدارد )و از او دفاع كند( خداوند كسى را بر اومسلّط مى كند كه به او ظلم كند، اگر دعا كند، اجابت نمى شود و بر مظلوميّتش نيزخداوند اجرى نمى دهد.«

15 - امام صادق عليه السلام از حضرت پيامبر نقل مى كند كه خداوند فرموده است:

»من أذنب ذنباً فعلم أنّ لي أن اُعذّبه وأنّ لي أن أعفو عنه عفوت عنه«(234).

»اگر كسى گناه كند و آگاه باشد به اين كه من حق دارم او را عذاب كنم و حق دارم كه او را ببخشم، او را خواهم بخشيد.«

16 - عمرو بن عثمان از برخى از اصحابش روايت مى كند كه شنيده است امام صادق عليه السلام مى فرمود:

»إنّ الرجل ليذنب الذنب فيدخله اللَّه به الجنّة«. قال الراوي: يدخله اللَّه بالذنب الجنّة؟ قال: نعم، إنّه يذنب فلا يزال خائفاً ماقتاً لنفسه فيرحمه اللَّه فيدخله الجنة«(235).

»گاهى انسان گناه مى كند پس خدا او را به واسطه آن وارد بهشت مى كند.« راوى گفت: آيا او را بواسطه گناه وارد بهشت مى كند؟ فرمود: »بلى، او گناه مى كند امّاهمچون از خدا مى ترسد و خود را سرزنش مى كند پس خداوند اورا بخشيده و واردبهشت مى كند.«

17 - كميل بن زياد مى گويد: به حضرت على عليه السلام گفتم: بنده گناه مى كندپس از خدا آمرزش مى خواهد آيا بخشيده مى شود؟ فرمود:

»يابن زياد، التوبة«. قلت: ليس؟ قال: لا. قلت: كيف؟ قال: إنّ العبد إذا أصاب ذنباً قال: استغفر اللَّه بالتحريك. قلت: وما التحريك؟ قال: الشفتان واللسان يريد أن يتبع ذلك بالحقيقة. قلت: وما الحقيقة؟ قال: تصديق القلب وإضمار أن لا يعود إلى الذنب الذي استغفر منه. قلت: فإذا فعلت ذلك فأنا من المستغفرين؟ قال: لا، لأنّك لم تبلغ إلى الأصل بعد. قلت: فأصل الاستغفار ما هو؟ قال: الرجوع إلى التوبة عند الذنب الذي استغفرت منه، وهي أوّل درجةالعابدين، وترك الذنب والاستغفار اسم واقع لستّة معان«(236).

»اى ابن زياد! بايد توبه كند.« گفتم: مگر توبه نيست؟ فرمود: »نه.« گفتم:چگونه؟ فرمود: »بنده هنگامى كه مرتكب گناه مى شود، استغفار مى كند با حركت دادن.« گفتم: حركت دادن چيست؟ فرمود: »زبان و لبها را حركت مى دهدومى خواهد آن را به حقيقت دنبال كند.« گفتم: حقيقت چيست؟ فرمود: »تصديق قلبى و قصد اينكه به آن گناهى كه از آن استغفار كرده باز نگردد.« گفتم: آيا وقتى چنين كردم از استغفار كنندگان خواهم بود؟ فرمود: »نه، چون هنوز به اصل آن نرسيده اى.« گفتم: پس اصل استغفار چيست؟ فرمود: »رجوع به توبه از گناهى كه از آن استغفار كرده اى و اين اوّلين درجه عابدان است و ترك گناه و استغفار اسمى است كه براى شش معنى نهاده شده است...«.

18 - كسى در محضر حضرت على عليه السلام »استغفر اللَّه« گفت. امام فرمود:

»ثكلتك اُمّك، أتدري ما الاستغفار؟ الاستغفار درجة العلّيّين وهو اسم واقع على ستّة معان: أوّلها الندم على ما مضى، والثاني العزم على ترك العود إليه أبداً، والثالث أن تؤدّي إلى المخلوقين حقوقهم حتى تلقى اللَّه عزّ وجلّ أملس ليس عليك تبعة، والرابع: أن تعمد إلى كلّ فريضة عليك ضيّعتها فتؤدّي حقّها، والخامس أن تعمد إلى اللحم الذي نبت على السحت فتذيبه بالأحزان حتى يلتصق الجلد بالعظم )وينشو( بينهما لحم جديد، والسادس أن تذيق الجسم ألم الطاعة كما أذقته حلاوةالمعصية فعند ذلك تقول استغفر اللَّه«(237).

»مادرت به عزايت بنشيند آيا مى دانى كه استغفار چيست؟ استغفار درجه بلندپايگان است، وآن شش مرحله دارد: اوّلين آنها پشيمانى از گذشته است. دوّم تصميم بر بازنگشتن بر گناه است. و سوّم اين است كه حقوق مردم را بپردازى تا صاف و پاك فارغ از حق ديگران خداى را ملاقات كنى، و چهارم اينكه هر واجبى را كه ترك كرده اى ادا نمايى، و پنجم تلاش كنى آن گوشتى كه بر گناه روييده، با تحمّل حزن و اندوه، آن را ذوب كنى تا آنجا كه پوست به استخوان بچسبد و بين آن دو گوشت جديد برويد.وششم اينكه رنج طاعت و عبادت را بر بدنت بچشانى همانطور كه شيرينى معصيت رابر او چشانده اى پس از انجام اين مراحل بگو: استغفر اللَّه.«

19 - امام صادق عليه السلام فرمود:

»إنّ رسول اللَّه صلى الله عليه وآله كان يتوب إلى اللَّه ويستغفره في كلّ يوم وليلة مأة مرّة من غيرذنب، إنّ اللَّه يخصّ أولياءه بالمصائب ليأجرهم عليها من غير ذنب«(238).

»پيامبر خداصلى الله عليه وآله در هر شب و روز، بدون گناه، يكصد بار توبه مى كرد واز خدامغفرت مى خواست. خداوند براى دوستان خود، بدون اينكه گناهى انجام بدهند،مصيبتها و رنجهايى قرار داده است تا در مقابل، به آنها پاداش بدهد.«