بيان زيارت قبور و دعا براى ميت و آنچه بدان مربوط است - ذکر مرگ و آنچه پس از آن است نسخه متنی

بيان زيارت قبور و دعا براى ميت و آنچه بدان مربوط است

بدان زيارت قبور به طور كلى براى ياد آورى و عبرت گيرى مستحب است و زيارت قبور صالحان به منظور تبرك جستن و عبرت گرفتن استحباب دارد چه پيامبر خدا صلّى الله عليه وآله نخست از زيارت قبور نهى فرمود و سپس آن را اجازه داد(626).

على (عليه السلام) از پيامبر خدا صلّى الله عليه وآله روايت كرده كه فرموده است، «من شما را از زيارت قبور نهى كرده بودم اينك، آنها را زيارت كنيد چه آن سبب ياد آورى آخرت است جز اين كه در آن سخن ياوه نگوييد»(627)

پيامبر خدا صلّى الله عليه وآله به همراه هزار سوار نقابدار قبر مادرش را زيارت كرد و تا آن روز گريه كنندگانى بيش از آنها ديده نشده بود(628)

ابوذر گفته است: پيامبر خدا صلّى الله عليه وآله فرمود: «قبور را زيارت كنيد تا آخرت را به ياد آوريد، و مردگان را بشوييد چه پرداختن به كارتن بى جان پندى بليغ است، و بر جنازه ها نماز بگزار شايد آن تو را اندوهگين كند، زيرا اندوهگين در سايه لطف خداوند است»(629)

ابن مليكه گفته است: پيامبر خدا صلّى الله عليه وآله فرموده است، «مردگان را زيارت و بر آنها سلام كنيد چه براى شما در آنها عبرت (630) است»

جعفر بن محمد از پدرش (عليه السلام) نقل كرده كه فرموده است: «فاطمه دختر پيامبر صلّى الله عليه وآله قبر عمويش حمزه را در روزها زيارت مىكرد و در آن جا نماز مىگزارد و گريه مىكرد»

مى گويم:

در الفقيه آمده است كه فاطمه عليها السلام در هر بامداد شنبه براى زيارت قبور شهدا مىآمد و نزد قبر حمزه مىرفت و براى او از خداوند طلب رحمت و آمرزش مىكرد(631)

محمد بن مسلم روايت كرده كه به ابى عبدالله (عليه السلام) عرض كردم: آيا مردگان را زيارت كنيم فرمود: «آرى»، عرض كردم: هنگامى كه به زيارت آنها مىرويم آنها ما را مىشناسند، فرمود: «آرى به خدا سوگند شما را مىشناسند و به ديدن شما خوشحال مىشوند و با شما انس مىگيرند»؛ عرض كردم: هنگامى كه به ديدن آنها مىرويم چه بگوييم فرمود: بگوييد: اللهم جاف الارض عن جنوبهم و صاعد اليك ارواحهم و لقنهم منك رضوانا و اسكن اليهم من رحمتك ما تصل به وحدتهم و تونس به وحشتهم انك على كل شيى قدير (632)

امام رضا (عليه السلام) فرموده است: «هر بنده اى كه قبر مومنى را زيارت كند و هفت بار اناانزلناه فى ليلة القدر بر آن بخواند خداوند او و صاحب قبر را مىآمرزد»(633)

غزالى مىگويد: پيامبر صلّى الله عليه وآله فرموده است: «هر كس قبر پدر و مادرش يا يكى از آنها را در هر جمعه زيارت كند خداوند او را مىآمرزد و او را نيكوكار ثبت مىكند»(634)

از ابن سيرين نقل شده كه پيامبر خدا صلّى الله عليه وآله فرموده است: پدر و مادر انسان مىميرند در حالى كه او نسبت به آنها بد رفتار بوده است و پس از مرگشان او براى آنها دعا مىكند، خداوند او را از جمله نيكوكاران به ثبت مىرساند»(635)

پيامبر صلّى الله عليه وآله فرموده است: «هر كس قبر مرا زيارت كند شفاعت او بر من واجب شده است.»(636)

و نيز: «كسى كه براى رسيدن به ثواب الهى مرا در مدينه زيارت كند روز قيامت شفعى و گواه او خواهم بود(637).»

كعب گفته است: هيچ سپيده صبحى نمى دمد جز اين كه هفتاد هزار فرشته فرود مىآيند و گرداگرد قبر پيامبر صلّى الله عليه وآله را مىگيرند و بارلهاى خود را بدان مىزنند و به آن حضرت درود مىفرستند تا شب شود، در اين هنگام آنها بالا مىروند و فرشتگانى به تعداد آنها فرود مىآيند و همان كار از انجام مىدهند تا آنگاه كه زمين شكافته شود و آن حضرت با هفتاد هزار فرشته كه پيوسته او را تعظيم مىكنند بيرون آيد.

مى گويم: غزالى سپس آنچه را مربوط به زيارت قبور و آداب آن و جز اينهاست ذكر كرده است كه چون نمى توان بر آنها اعتماد كرد از آنها چشم مىپوشم و به جاى آنها آنچه را از طريق خاصه (شيعه) از امام صادق عليه السلام وارد شده است ذكر مىكنيم:

از امام صادق (عليه السلام) روايت شده كه از آن حضرت پرسيدند چگونه بر اهل قبور سلام كنيم فرمود: مىگويى: السلام على اهل الديار من المومنين و المسلمين انتم لنا فرط و نحن آن شاءالله بكم لا حقون (638)

درباره اين كه مرده كسانش را ديدار مىكند اخبارى از اهل بيت وارد شده كه غزالى آنها را ذكر نكرده و گويا از آنها چيزى به او نرسيده است اسحاق بن عمر از امام موسى بن جعفر (عليه السلام) پرسيد: آيا مؤمن كسانش را ديدار مىكند؟ فرمود: «آرى» عرض كرد: در چه مدت فرمود: «به اندازه فضايل آنها، برخى از آنها را در هر روز ديدار مىكند و بعضى را در هر دو روز، و بعضى را در هر سه روز» راوى مىگويد: از خلال گفتار آن حضرت دريافتم كه مىفرمايد پست ترين آنها را در هر جمعه، پرسيد: در چه ساعتى فرمود: «به هنگام ظهريا اندكى پيش از آن، خداوند فرشته اى را به همراه او روانه مىكند كه آنچه را مايه شادى او مىشود به او نشان مىدهد و آنچه را موجب ناراحتى او مىگردد از او پوشيده مىدارد پس مسرور و خوشحال باز مىگردد.»(639)

حفص بن بخترى از ابى عبدالله (عليه السلام) روايت كرده است: «كافر كسانش را ديدار مىكند و آنچه را مكروه اوست مىبيند، و آنچه محبوب اوست از او پوشيده مىشود»(640)

غزالى مىگويد: پيامبر خدا صلّى الله عليه وآله فرموده است: «مرده در گورش همچون غريقى است كه طلب فرياد رسى مىكند و منتظر دعايى از سوى پدر يا برادر يا دوست خويش است و هرگاه دعايى از آنها به او رسد نزد او مبحبوتر است از همه دنيا و آنچه در آن است و هديه زنده ها به مرده ها دعا و طلب آمرزش است»(641)

يكى از بزرگان گفته است: برادرى داشتم كه مرد، او را در خواب ديدم به او گفتم: حال تو چگونه بود هنگامى كه در گورت نهاده شدى گفت: شخصى آمد با شعله اى از آتش و اگر نبود كه دعا كننده اى برايم دعا كرد ترديد ندارم كه چيزى از آن آتش مرا فرا مىگرفت.

مى گويم: در الفقيه آمده كه عمر بن يزيد گفته است: به ابى عبدالله عليه السلام عرض كردم: از جانب ميت مىتوان نماز گزارد؟ فرمود: «آرى حتى آن كه گاهى مرده در تنگى و سختى مىباشد و خداوند اين تنگى را از او بر طرف مىكند و به او وسعت مىدهد سپس به او گفته مىشود كه رفع اين تنگى به سبب نمازى است كه فلان برادرت از سوى تو به جا آورده است.» راوى مىگويد: به آن حضرت عرض كردم: مىتوانم دو نفر را در دو ركعت نماز شركت دهم فرمود: «آرى، ميت شاد مىشود از اين كه براى او طلب رحمت و آمرزش شود همان گونه كه انسان زنده از دادن هديه به او شادمان مىشود.»(642)

و نيز فرموده است: «هر كس از مسلمانان كار نيكى از جانب مرده اى انجام دهد به او ثواب مضاعف داده مىشود و خداوند مرده را نيز از آن بهره مند مىسازد»(643)

غزالى مىگويد: از اين رو پس از دفن تلقين ميت و دعا براى او مستحب است سعيد بن عبدالله ازدى گفته است: ابا امامه باهلى را در حال احتضار ديدم به من گفت: اى ابا سعيد هنگامى كه مردم با من همان گونه رفتار كنيد كه پيامبر خدا صلّى الله عليه وآله دستور داده و فرموده است: «وقتى يكى از شما در و قبر او را با زمين يكسان كرديد يكى از شما بر سر قبرش بايستد و بگويد: اى فلان بن فلان - او مىشنود ليكن نمى تواند پاسخ گويد - سپس براى بار دوم بگويد: اى فلان فرزند فلان زن - او در اين موقع راست مىنشيند - براى بار سوم بگويد: اى فلان فرزند فلان زن، در اين موقع مرده مىگويد: ما را ارشاد فرما، خدا تو را رحمت كند - ليكن شما گفتار او را نمى شنويد - پس به او بگويد: ميثاق را كه با آن از دنيا بيرون رفتى به ياد آور و آن گواهى است بر اين كه: ان لا اله الا الله، و ان محمدا رسول الله، و انك رضيت بالله ربا، و بلاسلام دينا، و بمحمد نبيا و بالقران اماما، در اين هنگام منكر و نكير هر كدام ديرتر از ديگرى وارد مىشود و مىگويند برويم نزد او بنشينيم چه حجت او را به وى تلقين كرده اند و خداوند او را از نكير و منكر در حجاب قرار خواهد داد» مردى عرض كرد: اى پيامبر خدا اگر نام مادر او را نداند: فرمود: «او را به حوا نسبت دهد.»

بنابراين مقصود از زيارت قبور آن است كه زيارت كننده عبرت گيرد و زيارت شونده از دعاى او بهره مند شود، و نبايد زيارت كننده از دعا براى خود و ميت و كسب عبرت غفلت كند؛ و زمانى مىتواند عبرت گيرد كه مرده را در دل خود تصور كند كه چگونه اجزاى بدن وى پرا كنده و از هم جدا شده و چگونه دوباره از گورش برانگيخته مىشود و بداند كه او نيز بزودى به وى خواهد پيوست چنان كه از مطرف بن ابى بكر هذلى نقل شده كه گفته است: در بنى عبدالقيس پير زنى متعبده بود كه چون شب فرا مىرسيد كمرش را محكم مىبست و در محراب خود به عبادت مشغول مىشد و چون روز مىشد به گورستان مىرفت شنيدم او را به سبب كثرت رفتن به گورستان سرزنش كردند، گفت: هرگاه دل سخت شود چيزى جز آثار پوسيده آن را نرم نمى كند من چون به گورستان مىروم چنانم كه گويى مردگان را مىبينم كه از گورها بيرون آمده آن دست و آن چهره هاى به خاك آغشته و اجسام دگرگون شده و كفنهاى آلوده آنها را تماشا مىكنم چه بزرگ است نگاهى كه اگر بندگان آن را در دل جاى دهند تلخى آن بر نفوس بسيار سخت و تلف شده ابدان به سبب آن شديد خواهد شد.

همچنين مستحب است كه از مرده تمجيد شود و از او جز به نيكى ياد نكنند عايشه گفته است: پيامبر خدا صلّى الله عليه وآله فرمود: «وقتى همنشين شما مرد او را رها كنيد و از او بدگويى نكنيد»(644)؛ و نيز فرموده است: «مرده ها را ناسزا مگوييد تا زنده ها را آزار دهيد»(645)؛ و نيز: «مردگان را دشنام ندهيد زيرا آنها به آنچه از پيش فرستاده اند رسيده اند»(646)؛ و نيز فرموده است: «مردگانتان را جز به نيكى ياد نكيند چه در غير اين صورت اگر از اهل بهشت باشند گناه مىكنيد و اگر از اهل دوزخ هستند آنچه را بدان دچارند براى آنها كافى است.»(647).