بيان خوابهاى كا كاشف احوال مردگان است، و ذكر اعمالى كه در آخرت سودمند است - ذکر مرگ و آنچه پس از آن است نسخه متنی

بيان خوابهاى كا كاشف احوال مردگان است، و ذكر اعمالى كه در آخرت سودمند است

از جمله اين خوابها روياى پيامبر خدا صلّى الله عليه وآله است كه فرمود: «هز كس مرا در خواب ببيند به حقيقت مرا ديده است چه شيطان به صورت من در نمى آيد.»(707)

مى گويم: پس از اين غزالى شمارى از خوابهايى را كه مردم از مردگان ديده اند و گوياى احوال آنها در آخرت است يا بيانگر اعمالى است كه در آخرت سودمند است ذكر كرده و نيز خوابهايى را نقل كرده كه متضمن هيچ يك از اين چيزها نيست بلكه صرف داستانهايى است كه در خواب روى داده است اما دستهه دوم خوابها چيزهايى است كه در آنچه او در صدد بيان آن است كه به هيچ وجه مدخليتى ندارد. دسته اول آنها نيز از روياهايى است كه به آنها نمى توان اعتماد كرد. چه پيامبر صلّى الله عليه وآله فرموده است: «روياى صالحه جزئى از چهل و شش جزء نبوت است»(708)، ليكن هر رويايى صالحه نيست، زيرا ظاهر و باطنش خواب مىبيند. بسا ممكن است بيننده خواب درباره خداوند يا صفات او يا نسبت به پيامبرش يا امامى كه واجب است از او پيروى كند اعتفاد خلاف حق داشته يا پديد آورنده بدعتى در دين باشد، و يا از كسانى است كه دورغگويى و تبهكارى و گناهان او زياد و خورنده مال حرام است و امثال اين كارها كه همگى موجب تاريكى دل است و قهرا خوابى كه مىبيند اضغاث و احلام خواهد بود، چنان كه در گفتار غزالى نيز آمده است: كسانى كه حالشان بدين گونه است بر آنچه در خواب مىبينند نمى توان اعتماد كرد. همچنين به روياى كسى كه شخصى به خواب بيند كه بر خلاف آنچه در زندگى معتقد بوده اعتقادى موافق عقيده او دارد نيز نمى توان وثوق داشت و اين نوع خوابها زياد اتفاق مىافتد. از پيامبر خدا صلّى الله عليه وآله روايت شده كه فرموده است: «همان گونه كه زندگى مىكنيد مىخوابيد و همان طور كه بيدار مىشويد بر انگيخته خواهيد شد.»(709) سپس غزالى خوابهايى كه در ارتباط با مطالب مورد نظر خود ذكر كرده به كسانى نسبت داده كه يا از منافقان صحابه اند. و غزالى از هوا خواهان آنها و امثال آنها بوده و يا از كسانى هستند كه به پديد آوردن بدعت و اعتقادات فساد در دين شناخته شده اند، و يا به كسى منسوب كرده كه چگونگى حال و اعقتاد او شناخته نيست و كسى كه معتقد به اوست او را خلاف آنچه هست در خواب مىبيند. روشن است كه در ذكر اينها هيچ سودى نيست از اين رو ما از آنها چشم مىپوشيم. آنگاه حديثى را كه از پيامبر خدا صلّى الله عليه وآله در مقدمه گفتار خود نقل كرده مشعر بر اين كه آن حضرت فرموده است: «هر كس مرا در خواب ببينيد به حقيقت ديده است» بدين معنا نيست كه هر كس صورت انسانى را در خواب بيند و تو هم كند و يا به او گفته شود كه او پيامبر است به هر صورتى كه باشد پيامبر مىباشد بلكه معنايش اين است كه اگر كسى آن حضرت به همان صورت و ويژگيهايى كه در دنيا داشته است در خواب ببيند براستى او را ديده است چه شيطان بدان صورت و هيات تجسم نمى يابد. بنابراين رويت آن حضرت در خواب نسبت به كسانى درست است كه در حيات او آن بزرگوار را ديده و ويژگيهايش را شناخته و سپس او را در خواب با همان خصوصيات ديده باشن و آن كه او را نديده و تنها اوصاف او را شنيده است مشمول اين حديث نيست، چه ممكن است شيطان به صورتى غير از صورت او مجسم شود و سپس بيننده خواب را به اين تو هم اندازد كه اين پيامبر مىباشد، و اى مطلب بحمدالله روشن است.

بخش دوم اين بخش از كتاب ذكر مرگ در احوال ميت از زمان نخفه صور تا استقرار در بهشت يا دوزخ است و تفصيل و هولها و خطرهايى است كه در پيش روى اوست بدين شرح: