بعد از بيان قرائت هاى مختلف از جامعه ى مدنى و حكومت دينى، نوبت به داورى و اظهار نظر درباره ى جمع يا تفريق اين دو پديده رسيده است و اين كه آيا اين دومفهوم را مىتوان در كنار هم نشاند؟ آيا وجه اشتراكى ميان آن ها يافت مىشود يا اين كه هيچ گونه سنخيت و سازگارى با يك ديگر ندارند؟ اجمالاً روشن شد كه جامعه ى مدنى از مفاهيم كليدى انديشه ى سياسي1. صدر، محمدباقر، الاسلام يقود الحياة، (وزارة الارشادالاسلامى، الطبعة الثانيه، 1403 ه··. طهران) ص 14ـ9.