جامعه ی مدنی و حاکمیت دینی نسخه متنی

والى، مولى، موالى، مولى عليه، اولياء، ولوى، مستولى، متولى و... به معناى قرب (نزديكي)، دوستى، صاحب تصرف درامور، رهبرى، سيطره و مانند اين ها به كار رفته است.1

اين اصطلاح در حوزه هاى گوناگون انديشه ى دينى از جمله كلام، عرفان و فقه اعم از فقه سياسى، اجتماعى و خانوادگى به كار رفته است؛

1ـ ولايت در عرفان، باطن نبوت است كه ظاهر آن، تصرف در خلق است از طريق اجراى احكام شرعيه و اظهار نبوت و ارشاد مردمان با بيان حقايق الهى و معارف زبانى كه از طريق كشف و شهود تحصيل مىشود و فرق ميان نبى و رسول و ولى، در اين است كه نبى و رسول داراى تصرف در خَلق به حسب ظاهر و شريعت اند اما ولى به حسب باطن و حقيقت در آنان تصرف مىكند و به همين دليل گفته اند كه ولايت، بزرگ تر از نبوت است، هر چند كه شخص ولى بزرگ تر از نبى نباشد.

سيد حيدر آملى در تعريف ولى مىفرمايد:

«ولى، كسى است كه حق تعالى، متولّى امر او شده و او را از معصيت حفظ كرده است. ولى، گاهى محبوب است و گاهى محبّ، پس اگر در مقام محبوبى باشد، ولايت او كسبى نبود و متوقف بر چيزى نيست بلكه ازلى، ذاتى، موهوبى و الهى است؛ لكن اگر در مقام محبّى باشد بايد متصف به صفات الهى و متخلق به اخلاق الهى شود تا اسم «وليّ» بر او صادق باشد.»2

شيخ اشراق، كسانى كه به ولايت عرفانى نايل شده اند را داراى صلاحيت

1. ر.ك به معجم مقاييس اللغة، ج 6، ص 141؛ الصحاح، ج 6، ص 2528؛ المصباح المنير، ج 2، ص 396؛ تاج العروس، ج 10، ص 398؛ المفردات لالفاظ القرآن، ص 570؛ لسان العرب، ج 15، ص 407؛ اقرب الموارد، ج 3، ص 1487؛ النهاية ابن اثير، ج 5، ص 227.

2. آملى، سيد حيدر، نص النصوص الحكم، تهران 1367 ـ ص 168 ـ 169.