جامعه ی مدنی و حاکمیت دینی نسخه متنی

مگر قرآن نمىگويد: «لا إِكْراهَ فِى الدّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الغَيِّ؛ در كار دين اكراه و اجبارى نيست»1؛ پس چرا انتخاب شرك براى مشركان قابل تحمل از سوى موحّدان نيست؟!

استاد در پاسخ آن مىفرمايند: بشر حق فطرى و حق طبيعى دارد ولى حق طبيعى و فطرى بشر اين نيست كه هر عقيده اى را كه انتخاب كرد به موجب اين حق محترم است... اسلام مىگويد انسان محترم است ولى لازمه ى اين احترام اين است كه استعدادها و كمالات انسانى محترم باشد، نه اين كه انتخاب او محترم باشد و شريف ترين استعدادهايى كه در انسان هست، بالا رفتن به سوى خداست: «يا أَيُّهَا إِلانْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إَلى رَبّكَ كَدْحا فَمُلاقِيهِ2؛ اى انسان! تو با هر رنج و مشقت در راه اطاعت و عبادت حق بكوشى، عاقبت حضور پروردگار خود مىروى و نائل به ملاقات او مىشوي.» مشرف شدن به شرف توحيد است كه سعادت دنيوى و اخروى در گرو آن است. حالا اگر انسانى بر ضد توحيد كارى كرد، او انسان ضد انسان است يا بگوييم حيوان ضد انسان است؛ بنابراين، ملاك شرافت و احترام و آزادى انسان اين است كه انسان در مسير انسانيت باشد. انسان را در مسير انسانيت بايد آزاد گذاشت؛ نه انسان را در هرچه خودش انتخاب كرد بايد آزاد گذاشت ولو اين كه آن چه انتخاب مىكند بر ضد انسانيت باشد».3

امّا درباره ى آيه ى لا إِكراهَ فِى الدِّين، استاد تفاسير مختلفى دارد؛ از بعضى آثار و نوشته هاى ايشان استفاده مىشود كه مراد از آيه، آزادى فكرى است نه آزادى عقيده.4 در بعضى موارد مىفرمايد: «مراد از «لااكراه» جبر تكوينى است؛

1. آشنايى با قرآن، ج 3، ص 221.

2. سوره ى انشقاق، آيه ى 6.

3. آشنايى با قرآن، ج 3، ص 223 ـ 222. (با مختصر تصرف).

4. جهاد، ص 55 ـ 54.