تجزيه و تحليل تعريف - مبانی اخلاق اسلامی نسخه متنی

اما تعريف ساده‏ترى كه مناسب با كتاب حاضر است و مورد توجه و عنايت علماى اخلاق است، چنين است:

«اَلنَّفْسُ جَوْهَرٌ مَلَكُوتِى يَسْتَخْدِمُ الْبَدَنَ فى حَوائِجِهِ؛ نفس، گوهرى ملكوتى است كه بدن را در نيازهاى خود به كار مىگيرد».

به سخن ديگر، نفس هر كارى را كه بخواهد انجام دهد، بايد به وسيله بدن و اعضاى بدن باشد. بر خلاف عقل، كه جوهرى است جبروتى و در افعال خود نيازى به بدن و اعضاى بدن ندارد. از اين رو است كه مىگويند نفس از نظر ذات، مجرّد است و امّا از نظر فعل، مادى؛ ولى عقل هم از نظر ذات مجرد است و هم از نظر فعل.

يك نكته

گفتنى است كه تعريف حكما از نفس، تعريف مطلق نفس است و شامل نفس ناطقه، نفس حيوانيّه و نفس نباتيّه مىشود. بر خلاف تعريفى كه از طرف علماى اخلاق ذكر شد. اين تعريف مخصوص نفس انسانى است. علماى منطق گفته‏اند هر تعريف صحيحى از هر موضوعى اگر حدّ تام باشد، به وسيله جنسِ تعريف، مقدارى از هويّت آن شىء بيان مىشود و به وسيله فصل، علاوه بر بيان مقدارى ديگر از هويّت شىء، اغيار نيز خارج مىشود. هم‏چنين است رسم تام، كه در آن جنس قريب مقدارى از هويت معرَّف را بيان مىكند و خاصّه‏اش مانع اغيار مىشود.

تجزيه و تحليل تعريف

در تعريف نفس، كلمه «جوهر» جنس تعريف است، كه همه جوهرها را شامل است. جوهر در برابر عرض است. در تعريف جوهر گفته‏اند: «اَلْجَوْهَرُ اِذا وُجِدَ وُجِدَ لا فى الْمَوْضُوع». و موضوع، محلّ مستغنى را گويند.