مبانی اخلاق اسلامی نسخه متنی

ساكارين كه پانصد برابر شيرينى شكر است، و گاهى در حد متوسط است، و گاهى در حد متوسط است؛ مانند شيرينى قند و شكر و هم چنين تلخى، شورى، سردى، گرمى و... به همين صورت حالات و صفات آدمى نيز مراحل شدت و ضعف گوناگونى دارد.

جانب شدت صفات را حدّ افراط و جانب ضعف هر يك را حدّ تفريط و قسمت بينابين و اعتدالى آنها را حدّ متوسط گويند.

از نظر اخلاق، حدّ افراط و تفريط هر صفت، مذموم و حدّ متوسط آن ممدوح است؛ قرآن شريف نيز «خَيْرُ الاُمُورَ اَوْسَطُها» را معيار و مورد تمجيد قرار داده است؛ چنانچه فرموده است:

وَ كَذلكَ جَعَلْناكُمْ وَسَطا(1).

و بدين گونه شما را اميت ميانه قرار داديم.

و در جاى ديگر فرموده است:

كُلُوا وَاشْرَبوُا وَ لا تُسْرِفُوا(2).

نه چندان بخور كز دهانت برآيد، نه چندان كز ضعف جانت برآيد.

پيشتر اشاره كرديم كه تمام صفات و ملكات از قوّه متفكره، قوّه شهويه و قوّه غضبيه نشأت مىگيرد؛ البته قوّه عامله نيز در كنار قواى ديگر نقش مهمّى را ايفا مىكند. با توجه به موقعيت قواى چهارگانه و نقش آنها در شدت و ضعف صفات، اجناس فضايل و رذايل به صورت ذيل تنظيم مىشود:

حدّ افراط * حدّ متوسط * حدّ تفريط

جُربزه، سفسطه، جهل مركب * حكمت * بُله، جهل بسيط

تهوّر * شجاعت * جبن

(1). بقره (2) آيه 143.

(2). اعراف (7) آيه 31.