شیوه تفسیر قراردادهای خصوصی در حقوق ایران و نظام های حقوقی معاصر نسخه متنی

در روان شناسى جديد، اين نظريه نضج گرفته كه تمييز دقيق بين اين مراحل به سهولت امكان پذير نيست، زيرا اين مراحل به گونه اى از يك ديگر متأثرند كه تفكيك آن ها از هم ميسر نيست.(7)

با اين همه به نظر مى رسد بر همه مراحل شوق اراده اطلاق مى شود، به طورى كه به مراتب اوليه آن رضا گفته مى شود و وقتى شدت يافت و به حدى رسيد كه صدور فعل از آن ضرورى و اجتناب ناپذير شد، بر آن قصد اطلاق مى شود. در حقيقت قصد، همان اراده در بالاترين مرحله وجودى خود مى باشد كه غيرقابل برگشت بوده و از اختيار شخص نيز خارج است.(8)

بروز و ظهور اين قصد از مجراى امورِ محسوسى است كه قابليت ابراز قصد را در عرف دارند و اين امور از لوازم و شروط جدايى ناپذير قصد مى باشند؛ به طورى كه اگر قصد، تأثير خارجى خود را به وسيله اين امور نمايان نسازد، تحقق نيافته است، نه اين كه قصد محقق شده، ولى ابراز نشده است. بر اين اساس، وسايل اظهار و ابراز اراده صرفاً جنبه علامت و وسيله بودن را ندارند، بلكه از شروط تحقق قصد مى باشند.(9) به همين جهت، در «كامن لا» قصدى كه اثر حقوقى نداشته و ايجاد تعهد نكند، اساساً قصد محسوب نمى شود، بلكه يك نوع رضايت درونى به حساب مى آيد كه بيان گر توافق درونى طرفين بر امرى است و سبب ايجاد تعهد نمى شود؛(10) چون وجود چنين رضايت درونى، بر وجود قصد انشا دلالت ندارد. به همين جهت، در تفسير قراردادها بايد در پى يافتن آخرين حركت نفسانى بود كه به عمل خارجى منجر شده است. گرچه مرحله رضا و مراحل قبل آن، يعنى تصور و درك وجود منفعت نيز كمك فراوانى به مشخص شدن قصد مى كنند، ولى آن چه اهميت دارد شناخت قصد و متعلقات آن است.

با اين بيان، مشخص شد كه در رضا، اراده وجود دارد، لكن به صورتى ضعيف و جلوه بارزى ندارد، زيرا شخص به حسن هر عملى آگاهى پيدا كند، به طور قهرى خواهان آن شده و به تحصيل آن راضى مى شود و به همين اندازه آن را اراده مى كند.

قانون مدنى: از ماده 191 قانون مدنى استفاده مى شود كه تحقق قصد انشا بدون ابراز آن در خارج نيز امكان دارد، زيرا عبارت ماده دلالت بر اين دارد كه زمانى قصد انشا مى تواند عقد را محقق سازد كه با مبرز ظاهرى همراه باشد؛ يعنى براى انشاى عقد شرطى مقرر شده، اما براى تحقق خود قصد انشا شرطى معين نشده است.

7 - عبدالرزاق احمد السنهورى، الوسيط، ج 1، ص 174، پاورقى 1.

8 - به شوق مؤكد كه منشأ عمل خارجى مى شود، به اعتبار درونى بودنش «نيّت» و به اعتبار رفع نمودن ترديد، «عزم» و به اعتبار پايدارى و استقامتش «قصد» گويند (سيد ابوالقاسم خويى، اجود التقريرات، تقريرات درس اصول مرحوم نائينى، ج 1، ص 89).

9 - هم چنان كه در معناى نيّت، مقرون بودن آن به انجام عمل بيرونى شرط شده و يا در ماهيت آن «يقين به ايجاد فعل» لحاظ شده است، (موسوعة فقهيه، ج 3، ص 5).

10 - Son,s P.8. 000016 - G.H.Treitel, The Law Of Contract, 6 th edit, London, Stevens

و هم چنين در كامن لا در تبيين اين امر بيان شده است كه منظور از قصد تمايل درونى طرفين به پياده شدن امورى در خارج نيست، بلكه منظور از قصد خواسته اى است كه به طور عملى به آن تصريح كرده باشند.

(P F Smith, The Law of Landlord and Tenant, Third edit, 6 London, Butterworths Pub. 1989, P.82).