يكى از ابزارهاى متداول و رايج در نظام بانكى ربوى، نرخ ذخيره قانونى مى باشد كه بانك مركزى با تغيير آن قدرت وام دهى بانكهاى تجارى را كنترل مى كند. زيرا اگر مثلاً نرخ ذخيره قانونى از 10% سپرده ها به 20% تغيير كند، توان وام دهى بانكها به نصف تقليل مى يابد. همانطور كه سابقاً گذشت اين ابزار به خلاف دو ابزار قبلى از طريق تغيير در ضريب فزاينده پول بر روى حجم پول تأثير مى گذارد.از آن جايى كه نرخ ذخيره قانونى مى تواند شامل همه سپرده ها باشد و در مقام اجرا نيز در بسيارى از كشورها نسبت به سپرده هاى جارى و مدت دار اعمال مى گردد، براى بررسى قابليت بكارگيرى اين ابزار در نظام مبتنى بر حذف ربا، ابتدا بايد ماهيت انواع سپرده ها را از نظر شرعى و حقوقى شناسايى كنيم و براساس آن بطور جداگانه حكم ذخيره قانونى آنها را بررسى نماييم.
انواع سپرده هاى بانكى
سپرده هاى متداول در نظام بانكى شامل اقسام زير مى باشد:الف) سپرده پس انداز: منظور سپرده هايى است كه افراد با انگيزه هاى گوناگون در بانك نگهدارى مى كنند و هنگامى كه نياز به آن داشته باشند، تمام يا مقدارى از آن را دريافت مى نمايند. در بانكدارى ربوى، انگيزه پس انداز كنندگان، عمدتاً برخوردارى از امنيت براى دارايى خود، استفاده از بهره و ساير تسهيلاتى است كه به پس اندازكنندگان تعلق مى گيرد. در بانكدارى بدون ربا، انگيزه استفاده از بهره براى سپرده گذار وجود ندارد، در عوض انگيزه معنوى و برخوردارى از پاداش اخروى جايگزين مى شود، و گاهى هم انگيزه شركت در قرعه كشى جوايز بانكى به ديگر انگيزه هاى ياد شده، افزوده مى شود.ب) سپرده هاى ديدارى: عبارت از مبالغى است كه صاحبان اين سپرده ها در بانك مى گذارند به اين منظور كه هر وقت نياز داشتند و به مجرد درخواست، در اختيار آنان يا شخصى كه در وجه او چك صادر مى نمايند قرار داده شود. انگيزه گشايش اين حساب در بانك بطور عمده آسان ساختن مبادلات مى باشد، و معمولاً هيچ گونه بهره اى به صاحبان اين سپرده ها تعلق نمى گيرد، و در مقابلِ خدمات انجام شده نيز هيچ گونه كارمزدى دريافت نمى شود. خصوصيت بارز اين گونه سپرده ها برخوردارى از درجه نقدينگى بالاست. زيرا اولاً خود سپرده گذار هرگاه بخواهد مى تواند به بانك مراجعه و مقدارى از موجودى خود را دريافت كند. ثانياً چكى كه سپرده گذار بر اساس موجودى خود صادر مى كند، در صورت اعتبار صاحب آن، نقش پول را در مبادلات ايفا نموده و ممكن است قبل از رفتن به بانك چنددست گردش كند.ج) سپرده هاى مدت دار (ثابت): عبارت است از مبالغى كه صاحبان آنها به بانك مى سپارند و بر طبق توافقى كه به عمل مى آورند تا مدت معينى چيزى از آن برداشت نمى كنند، در مقابل بانك ربوى بر طبق قرارداد متعهد مى شود كه بهره معينى به سپرده گذار پرداخت نمايد و در نظام غيرربوى نيز براساس عقودى كه در فصل سوم به آنها اشاره كرديم، درصدى از سود را مالك مى شود.بعد از اين مقدمه به بررسى ماهيت اين سپرده ها از نظر فقهى مى پردازيم.
لطفا منتظر باشید ...
