لطفا منتظر باشید ...
فصل هفتم سياست پولى و ابزارهاى آن در عمل
مقدمه
بعد از اينكه ابزارهاى سياست پولى را در بانكدارى بدون ربا از نظر شرعى بررسى نموديم، جاى دارد نظرى گذرا به تجربه هاى عملى آن نيز داشته باشيم؛ گرچه همانطور كه در پيشگفتار متذكر شديم، هدف اصلى در اين نوشتار بررسى فقهى ابزارهاى پولى است.در اين بررسى ابتدا نگاهى به تاريخ سياستهاى پولى در ايران داشته سپس عملكرد ابزارها را در دوره بانكدارى ربوى و بانكدارى بدون ربا در ايران دنبال مى كنيم.پيشينه سياست پولى در ايران
در دوران گذشته كه پول رايج در ايران درهم و دينار يا پولهاى طلا و نقره بود، سياستهاى پولى عمدتاً از طريق دست كارى در عيار پول صورت مى گرفت. على رغم اينكه در اغلب موارد اين كار به انگيزه منفعت جويى انجام مى شد، اما در برخى موارد هم به منظور مقابله با كمبود حجم پول در گردش و ايجاد رونق در كسب و كار صورت مى گرفت. زيرا در تمام طول تاريخ خصوصاً در دورانهاى آشفته ايام آشوب و ناامنى اجتماعى، مسكوكات سالم و نقره اى و بويژه طلايى از گردش خارج و در صندوقچه ها مخفى مى شد. از سوى ديگر برخى از سلاطين مقتدر رسماً از عيار مسكوكات مى كاستند، تا از خروج آنها از مملكت جلوگيرى كنند؛ چنانكه مثلاً در بخارا و خوارزم چنين بوده است.با اين همه به نظر مى رسد كاهش عيار مسكوكات همانطور كه اشاره رفت در غالب موارد به منظور افزايش درآمد خزانه انجام مى شده و انگيزه هاى ديگر جنبه فرعى و حداقل اهميّت ثانوى داشته اند. علاوه بر آن، اجراى مداوم اين سياست خصوصاً در دوره قاجار بيش از آنكه از كسادى بازار جلوگيرى كند، موجب هرج و مرج در نظام پولى و مبادلات مى شد. ما بطور خلاصه به فرازهايى از اين گونه سياستها در دوره هاى مختلف اشاره مى كنيم.- يكى از عوامل اصلى ضعف و سقوط سامانيان و آل بويه را زياده روى آخرين پادشاهان و امراى اين سلسله ها در داخل كردن مس در سكه ها و در نتيجه تورم پول درهم و دينار دانسته اند.- در دوره صفويه پس از سپرى شدن دوران شاه عباس اوّل وضع پول بتدريج رو به نابسامانى گذاشت و زمانى رسيد كه بازار آكنده از سكه هاى تقلبى و كم ارزش شد.
- در زمان شاه سليمان، سفير ازبك كه مدتها از دريافت مخارج ماهيانه اش خوددارى ورزيده بود، مقدار قابل ملاحظه اى از دربار طلبكار شد. هنگام مراجعت به وطن و تسويه حساب، وزير اعظم به فكر افتاد كه خالى كردن خزانه مملكت به خاطر چنين مهمان ناخوانده اى مصلحت نيست و به روايت كمپفر «پس از عرض طلب به شاه پنهانى تصميم گرفته شد، براى سفير پول مخصوصى ضرب شود كه فقط يك ربع نقره قراردادى باشد. اما سفير ازبك به ماجرا پى برده همه اين مبلغ را صرف خريد ظروف طلا و نقره كرد و سكه هاى بى ارزش را به تجار ايرانى واگذار كرد.
- در اواخر دوران قاجار با اينكه پولهاى اعتبارى نيز به صحنه آمده بود، امّا به علت اينكه سيستم بانكى در اختيار كشورهاى بيگانه بود، مسأله سياستهاى پولى به شكل فعال آن مطرح نبود. اين سياستها عمدتاً در نيمه اوّل قرن چهاردهم و در طى برنامه هاى عمرانى قبل از انقلاب به اجرا درآمد.ما بحث خود را در اين باره با بررسى عملكرد ابزارهاى اين سياستها از نيمه دوم قرن چهاردهم به بعد آغاز مى كنيم.
