میزان الحکمه جلد 13

اكـنـون پـس از بـيـان ايـن مـطـالـب و اقوال , آن چه راكه به نظر ما قويتر و پذيرفتنى تر مى رسد
بيان مى كنيم .

بايد دانست كه اشكالات ناشى از اين خبر درحقيقت به خاطر تحقيق نكردن در معناى نيت است و
اين توهم كه نيت به معناى تصور غرض و هدف وگذراندن آن از ذهن است اما اگر, همچنان كه
قبلااشاره كرديم , در معناى آن تحقيق شود, معلوم مى گردد كه درست كردن نيت از سخت ترين
ودشـوارتـريـن كارهاست و تابع حالت نفسانى است وكمال اعمال و قبول و ارزش آن ها وابسته به
نـيـت مـى بـاشد  و اصلاح و راستگردانى نيت جز با بيرون راندن حب دنيا و افتخارات و جاه و مقام
دنـيوى ازدل به واسطه رياضت هاى سخت و انديشه ورزى هاى درست و سالم و مجاهدات فراوان
مـيـسـرنـمـى شود , چرا كه دل سطان بدن است و هرچه بر دل مستولى و چيره شود ساير اعضا و
جوارح بدن نيز ازآن پيروى مى كنند و بلكه دل دژى است كه هرمحبتى بر آن استيلا يابد و در آن
دخـل و تـصـرف كندديگر اعضا و نيروهاى انسان را نيز به خدمت خودمى گيرد و بر آن ها فرمان
مـى رانـد  و در يـك دل دومـحـبـت هم قدرت جمع نمى شود, چنان كه خداى عزوجل فرمود اى
عـيـسـى , دو زبان در يك دهان نشايد و دو دل در يك سينه نگنجد و ذهن ها نيزچنين اند (در يك
ذهـن دو انديشه ناسازگار جاى نمى گيرد), همچنين در كتاب خود مى فرمايد: ((خدادر اندرون
هيچ مردى دو دل قرار نداده است )).

دنـيـا و آخـرت دو هـوويند كه محبت آن ها دريك دل جمع نمى شود, مثلا كسى كه عشق به مال
وثروت بر دلش چيره شود, تمام فكر و ذكر و خيال وقوا و جوارح او در پى مال و ثروت خواهد بود و
هركارى انجام دهد, هدف نهايى و مقصود واقعى او ازآن كار تحصيل مال است و اگر جز اين ادعا
كـنـددروغ گـفته است از اين رو, در عبادات و طاعاتش هم اعمالى را انتخاب مى كند كه بدان ها
وعـده مـال فراوان داده شده است و به طاعاتى كه در آن ها وعده تقرب به خداوند ذوالجلال داده
شده است

توجهى نمى كند همچنين كسى كه عشق به جاه و مقام بر اومستولى شود, هر كارى كه
انـجام دهد به قصد رسيدن به جاه و مقام انجام مى دهد ساير اغراض باطل ونادرست دنيوى نيز به
همين گونه است بنابراين ,تنها زمانى كار و عمل براى خداوند سبحان وآخرت خالص مى شود كه
عـشـق و مـحبت به اين امور را از دل بيرون كنند و آن را از هر آن چه موجب دورى از حق مى شود
پاك و تصفيه نمايند.

بـنابراين , مردم به لحاظ نيت هايشان مراتب گوناگون و بلكه بى شمار دارند بعضى از آن هاموجب
فساد و بطلان عمل مى شود, برخى موجب صحت و درستى آن و برخى موجب كمال عمل وكمال ,
خود نيز مراتب فراوانى دارد.