مدخلی بر انقلاب اسلامی نسخه متنی

حقوق بشر دمكراتها و نيز ادعاى تجديد نظر اساسى در سياست فروش تسليحات (1) به ايران، اسباب نگرانى شاه بود و جدا از واقعى يا فريب بودن شعارهاى حقوق بشر آمريكا، نفس طرح آن شاه را نگران مى ساخت. به علت فضاى تبليغاتى گسترده اى كه دمكراتها در طول انتخابات به راه انداخته بودند، سياست جديد آمريكا براى شاه تبديل به يك كابوس وحشتناك شده بود.

علاوه بر اين، بيم تجديدنظر در استراتژى كلى آمريكا نسبت به اردوگاه كمونيسم، شاه را نگران مى ساخت; زيرا نوع روابط شرق و غرب براى شاه خيلى مهمّ بود و او تنها در سايه جنگ سرد توانست از حمايت آمريكا و غرب برخوردار باشد. (2)

مجموعه اين عوامل دست به دست هم داده و نگرانى عميقى در شاه ايجاد كردند; اين نگرانى و سردرگمى و آن ضعف و بى ارادگى شخصى، شاه را در موضعى قرار داده بود كه در مقابل حركت مخالفت آميز مردم نوعى عقب نشينى فرصت طلبانه و خودباختگى از خود نشان داد. (3) او در برخورد با اعتراضات گسترده سال 1356 چنان سردرگم و بى اراده و مستأصل شده بود كه نمى دانست چه بايد بكند; عده اى از طرفداران و مشاورانش او را به مقاومت و شدّت عمل وعده اى نيز به ملايمت و اتخاذ روشهاى قانونى و دمكراتيك و حتى سپردن كارها به شهبانو و وليعهد تشويق مى كردند. فضاى باز سياسى، از اين نظر، نوعى عقب نشينى و نمايش ضعف محسوب مى شد.

البته فضاى باز سياسى و وعده هاى دمكراتيك، هيچ گاه از اعمال خشونت و كاربرد قوه قهريه از سوى رژيم كم نكرد، امّا نفس عمل، حاكى از ترديد و سردرگمى شاه و احساس ضعف اوست. شايد بر همين اساس بود كه شاه در آبان ماه 1357 و به دنبال گسترش تظاهرات و اعتصابات، در صحنه تلويزيون حاضر شد و توبه نامه وتعهّد و سوگندنامه قرائت كرد و به طور غيرمستقيم عذرخواهى نموده، وعده جبران مافات

1. اين دو مورد براى ايران استثنا بود و كارتر در ملاقات خود با سوليوان قبل از اعزام او به تصدى سفارت آمريكا در تهران، به اين امر تصريح مى كند و سوليوان نيز در اولين ملاقات خود با شاه اين موضوع رابه اطلاع شاه مى رساند تا شاه از اين بابت نگرانى نداشته باشد. رجوع شود به: سوليوان، پيشين، صص 16 ـ 14 و 39.

2. زيبا كلام، پيشين، ص 163.

3. مهدى بازرگان، پيشين، ص 31.