جنبش تنباكو - مدخلی بر انقلاب اسلامی نسخه متنی

جنبش تنباكو

جنبش تنباكو اولين قيام سراسرى ملت ايران در دروه جديد است كه در واقع نوعى مقاومت منفى عليه يك قدرت استعمارگر خارجى به شمار مى رود. درسفر سوم ناصرالدين شاه به اروپا، ميجرتالبوت انگليسى موفق به كسب امتياز توتون و تنباكو از دولت ايران شد. مطابق اين امتياز كه اوايل سال 1269 ش (1306 ق.) به امضاى ناصرالدين شاه رسيد، امتياز انحصار كامل توليد، خريد، فروش و صدور توتون و تنباكوى ايران به مدت 50 سال در اختيار كمپانى رژى قرار مى گرفت و در مقابل آن سالانه مبلغ 15 هزار ليره انگليسى همراه با 25 درصد سود كمپانى به خزانه شاه پرداخت مى شد.

اين امتياز كه با دادن رشوه كلان به مقامات دولت و دربار بدست آمده بود، (1) به منزله فروش ايران به بيگانگان (2) بود كه حتى مايه تعجب و حيرت خود اروپاييها قرار گرفت. به همين دليل پس از عقد قرارداد، هم انگليسى ها و هم دولت ايران، اين امتياز را محرمانه نگاه داشته و به مردم اعلام نكردند كه اين امر حاكى از آگاهى آنان از مخالفت شديد داخلى نسبت به آن بود. حتى پس از 10 ماه كه تالبوت براى اجراى قرارداد وارد كشور شد و قرارداد به طور رسمى اعلام شد، ناصرالدين شاه و امين السلطان، به كمپانى اخطار كردند كه «نمايندگان رژى بايستى با ظرافت و ملاحظه بسيار دست به كار شوند» (3) و بدون ايجاد حساسيت كار را شروع كنند تا مشكلى ايجاد نشود. امّا با علنى شدن

1. مراجعه شود به: ابراهيم تيمورى، تحريم تنباكو، اولين مقاومت منفى در ايران (تهران: كتابهاى جيبى، 1358)، ص 177.

2. نيكى كدى، تحريم تنباكو در ايران، ترجمه شاهرخ قائم مقامى (تهران: كتابهاى جيبى، 1356)، ص 12.

3. همان، ص 62.