مدخلی بر انقلاب اسلامی نسخه متنی

داد. بازرگان اين پيام را آخرين نفس شاه و اولين شيپور پيروزى ملت مى داند (1) و معتقد است كه شاه از روى استيصال و درماندگى، با حركت عمومى جامعه همگام شده و نسبت به ظلم و فساد دستگاه خودش ابراز انزجار مى نمود و متعهد جبران آن مى گرديد.

آمريكاييها هم هميشه نسبت به ضعف و بى ارادگى شاه عصبانى بوده، سعى مى كردند كه به او روحيه و جرأت بدهند تا بخوبى بحران را پشت سر بگذارد. (2) برژينسكى به ضعف و بى ارادگى مستمر شاه در ديدار آخرش با سوليوان (26 دسامبر ـ 7 دى ماه 57) اشاره مى كند كه بسيار دردناك بوده است. شاه در اين ديدار، بى پرده از سوليوان سؤال مى كند كه آمريكا از او چه مى خواهد؟ سوليوان پاسخ مى دهد كه آمريكا از مساعى او براى استقرار مجدد نظم و قانون حمايت مى كند; امّا شاه دوباره با سردرگمى مى پرسد آيا به او توصيه مى شود كه از مشت آهنين استفاده كند، حتّى اگر اين امر به معناى خونريزى باشد و حتّى اگر در اعاده نظم و قانون شكست بخورد؟ سوليوان پاسخ مى دهد كه شاه اشتباه مى كند، اگر مى خواهد آمريكا را مسؤول اقدامات خود قرار دهد; او شاه است و بايد به طور مستقيم تصميم بگيرد و مسؤوليت آن را بپذيرد.

برژينسكى با نقل اين جريان اظهار مى كند كه اين سؤال و جواب موجب ناخشنودى من شد، زيرا احساس كردم كه ما از راهنمايى لازم به شاه عاجزيم; به همين سبب در جلسات بعدى تصميم مى گيرند كه با ارسال تلگرام دل گرم كننده اى براى شاه روحيه لازم را به او بدهند. اين تلگرام كه در آمريكا تهيه و توسط سوليوان به شاه ابلاغ شد، حاوى توصيه هاى نهايى آمريكا به شاه است; در تلگرام، به مخّرب بودن ادامه ترديد براى روحيه ارتش و اعتماد سياسى اشاره شده و توصيه شده بود كه در صورت امكان، تشكيل دولت غيرنظامى مرجّح است و در غير اين صورت، شاه بايد بدون درنگ يك دولت نظامى مقتدر تشكيل دهد كه به اغتشاش و خونريزى پايان بخشد; اگر اين كار هم غير ممكن باشد، شاه بايد تشكيل شوراى سلطنت را مدّ نظر قرار دهد. در پايان تلگرام به سوليوان دستور داده شده بود كه ضمن اعلام مطالب

1. همان، صص 58 ـ 55.

2. رجوع شود به : برژينسكى، پيشين، صص 67 ـ 65 و سوليوان، پيشين، صص