لطفا منتظر باشید ...
8- توكّل
توكّل در سه مورد اطلاق مي‌شود، يكى در موضع قسمت، كه توكل در اين مورد باين است كه تو بخدايت اعتماد داشته باشى كه آنچه براى تو مقدّر شده بتو خواهد رسيد، و حكم او تغيير و تبديلى نمي‌يابد.دوّم: در موضع نصرت و يارى حق تعالى، و اين باين است كه اگر تو يارى حق نمودى و در راه او به مجاهده پرداختى، بايد به نصرت و يارى او اطمينان داشته باشى چرا كه او فرموده است:فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ.(1)پس چون تصميم گرفتى بر خدا توكّل نما.إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ.(2)اگر خدا را يارى نموديد او شما را يارى خواهد نمود.و باز فرموده است:وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ.(3)و بر ما است يارى مؤمنان.سوّم. در موضع رزق و حاجت، زيرا خداى تبارك و تعالى خود كفيل است كه آنچه را كه ماية قوام بنية تو براى خدمت او و طاعت و عبادتش مي‌باشد فراهم آورد كه خود فرمود:وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.و هركس بر خدا توكل نمايد خدا او را كفايت خواهد نمود.و پيامبر ما (صلّى الله عليه وآله وسلّم) فرموده است: اگر آنچنان كه حقِّ توكّل است بر خدا توكّل مي‌نموديد شما را همچون پرندگان كه صبح گرسنه از آشيانة خود خارج مي‌شوند و شبانگاه سير برمى گردند، روزى مي‌داد. و اين بر بنده هم بدليل عقل و هم بدليل نقل واجب است، و مشهور از توكّل هم همين مرحله مي‌باشد، و براستى كه اگر بنده به اين مقام دست يافت و اين مرحله از توكّل برايش حاصل گشت بهترين يار و مددكار براى فراغت خاطر در انجام عبادات، و انجام امور خيريّه خواهد بود، زيرا كسى كه توكّل ندارد خواه ناخواه در هنگام عبادت قلبش بغير خدا مشغول خواهد بود، و رزق و حاجت و مصلحت او را بسوى خود خواهد كشيد حال يا ظاهراً و يا در باطن، و يا با طلب روزى و كسب و كار مثل عامّة مردم، و يا با ياد دنيا و ارادة آن و وسوسة قلب.و عبادت نياز به فراغت قلب و بدن دارد تا حقش ادا شود، و فراغت بال جز براى كسانى كه اهل توكّل هستند فراهم نمي‌آيد.خداى تبارك و تعالى در كتاب خود مي‌فرمايد:خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ.(4)او شما را بيافريد و سپس روزي‌تان داد.كه اشاره به اين معنا دارد كه رزق از خدا است نه از غير او. همانگونه كه آفرينش هر كس از او است. و باين هم اكتفا نفرموده و در جاى ديگر فرموده است:إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ.(5)براستى كه خدا است روزى دهنده.و به وعده هم اكتفا ننموده بلكه خود ضامن آن شده است و فرمود:وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِى الْأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ رِزْقُها.(6)و هيچ جنبنده‌اى در روى زمين نيست مگر اينكه روزيش بر خدا است.و باين هم اكتفا نفرموده و بندگان را به توكّل امر نموده و فرموده است:وَ تَوَكَّلْ عَلَى الْحَى الَّذِى لا يَمُوتُ.(7)و بر آن زندة جاودانه‌اى كه مرگى برايش نيست توكّل نما.و در جاى ديگر فرموده:وَ عَلَى اللَّهِ فَتَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ.(8)و بر خدا توكل كنيد اگر مؤمن هستيد.پس آنكس كه به گفتة حق تعالى اعتنا نكند، و بوعدة او توجّهى ننمايد، و قلبش به ضمانت حق تعالى اطمينان نيابد و به قسمت او قانع نباشد، و به امر و وعده و وعيد او اعتنائى نكند، ببين حالش چگونه خواهد بود و بخود آى كه از اين امور چه مصيبت و محنتى برايش پديد خواهد آمد. سوگند بخدا كه مصيبتى سخت و محنتى جانكاه است، و ما از آن غافل هستيم. و گفته شده كه ملائكه هنگام نزول اين آية شريفه كه مي‌فرمايد:وَ فِى السَّماءِ رِزْقُكُمْ وَ ما تُوعَدُونَ * فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِثْلَ ما أَنَّكُمْ تَنْطِقُونَ.(9)و روزى شما و آنچه كه وعده داده مي‌شويد در آسمان است. سوگند به پروردگار آسمان و زمين كه اين مطلب، سخن حقّى است مثل آنچه كه بر زبان مي‌آوريد.گفتند فرزندان آدم هلاك گشتند، و پروردگار خويش را به خشم آوردند تا آنجا كه براى اطمينان خاطر آنها از جهت رزق و روزي‌شان سوگند ياد نمود.و از اويس قرنى رسيده كه: اگر خداى را باندازة عبادتِ اهل آسمان و زمين عبادت نمائى او از تو نپذيرد مگر اينكه او را تصديق نمائى، گفته شد چگونه او را تصديق كنم گفت باينكه به كفالت او در مورد روزى خود اطمينان داشته باشى، و در هنگام عبادتِ او دل تنها باو مشغول دارى و خود را براى او از هر چه غير او است فارغ نمائى.و باز رسيده كه هرم بن حيان به اويس گفت كجا مقيم شوم او با انگشت بسوى شام اشاره نمود هرم گفت: آنجا معيشتم از كجا تأمين شود؟ اويس گفت اُف بر اين دلها كه شك در آن راه پيدا نموده، و چنين دلى را كجا موعظه سود خواهد بخشيد.و از يكى از صالحان سؤال شد كه آيا ايمانت را بسلامت داشته‌اى گفت تنها اهل توكّل هستند كه ايمانشان از گزند شيطان مصون و محفوظ است.از خدا مسئلت داريم كه بفضل و عنايت خويش ما را براه صلاح بدارد، و ما را بر آنچه كه سزاوار آن هستيم مؤاخذه نفرمايد كه او بخشنده و بزگواراست.پس تو اگر ضمانت خداى تبارك و تعالى را در نظر داشته باشى و به كمال او در علم و قدرتش مؤمن و او را از تخلّف از وعده و سهو و ناتوانى و نقص منزّه و مبّرا بدانى، و اين امور را پيوسته مدّ نظر داشته و بر آن مواظبت داشته باشى، اميد مي‌رود كه در اين باب به توكلّ دست يابى ودر امر رزقِ خويش به ضمانت حق تعالى اطمينان خاطريابى. كه تنها توفيق و تأييد از ناحية او است.(1). سوره آل عمران، آيه 159.(2). سوره محمّد، آيه 7.(3). سوره روم، آيه 47.(4). سوره روم، آيه 4.(5). سوره ذاريات، آيه 58.(6). سوره هود، آيه 6.(7). سوره فرقان، آيه 8.(8). سوره مائده، آيه 23.(9). سوره ذاريات، آيه 23.
