خداوند سبحان هيچگاه عمل قبيح انجام نمي‌دهد چرا كه او به قبح آن آگاه، و بر تركش قادر بوده و نيازى به انجامِ آن ندارد و اگر او چنين كند اعتماد بوعده و وعيد او، و گفتة پيامبران او از ميان مي‌رود. او والاتر از اين است. و خود فرموده:وَ ما رَبُّكَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ.(1)پروردگارت نسبت به بندگان ستم روا ندارد.و در جاى ديگر مي‌فرمايد:وَ لا يَرْضى لِعِبادِهِ الْكُفْرَ.(2)و براى بندگانش كفر را نپسندد.و باز مي‌فرمايد:وَ لَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ.(3)او هرگز خلافِ وعدة خويش نكند.و هر چه كه مي‌كند بخاطر غرض و حكمت و مصلحتى است چرا كه او بي‌نياز از عالميان است، و چون ستم بر كسى روا ندارد و عمل زشتى از او صادر نشود لذا آنچه را كه عملش بر بندگان مخفى مانده از آنها برداشته شده است و جز به آنچه به آنها رسيده و آنها بدان آگاه هستند بر آنها احتجاج نكند چنانكه خود فرموده است:وَ ما كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً.(4)و نيستيم عذاب كننده مگر اينكه رسولى (برآنها) بفرستيم.لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ.(5)تا اينكه پس از آمدن پيامبران براى مردمان بر خدا دست‌آويزى نباشد.و آنها نگويند:لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَيْنا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آياتِكَ.(6)چرا براى ما رسولى نفرستادى تا آياتِ تو را پيروى كنيم.وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُمْ ما يَتَّقُونَ.(7)و چنان نبود كه خداوند قومى را گمراه سازد پس از اينكه هدايتشان نمود تا آنچه را كه بايد از آن پرهيز كنند براى آنها بيان نمايد.و امام صادق (عليه السلام) در تفسير اين آيه فرمود: يعنى تا آنها را به آنچه كه موجب خشنودى و يا غضب او مي‌شود آگاه سازد. و باز از آن حضرت رسيده كه در تفسير آية شريفة:فَاَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها.فرمود:يعنى براى نفس بيان نمود آنچه را كه بايد از آن پرهيز نموده و ترك آن كند و در ذيلِ آية شريفةإِنَّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً.(8)براستى كه ما راه را باو نمايانديم او يا سپاسگزار بوده و يا كفرانِ اين نعمت خواهد نمود.فرمود:يعنى ما او را به راهش آشنا ساختيم او يا اين هدايت را خواهد گرفت و يا ترك آن خواهد نمود.و در ذيل آية شريفةوَ هَدَيْناهُ النَّجْدَيْنِ.فرمود: يعنى راه خير و راه شّر.(نه جبر و نه تفويض)خداى عزّوجل نسبت به بندگان مهربان‌تر از اينست كه آنها را بر انجام گناهان مجبور سازد و بعد آنها را بخاطر آن گناهان عذاب نمايد بلكه چنانكه خود فرموده:ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ.(9)اين عذاب بواسطة آن اعمالى است كه خود پيش فرستاديد و خداوند نسبت به بندگان ستم روا ندارد.و او تواناتر از اينست كه امرى را اراده كند و آن امر محقّق نشود چنانكه خود فرموده:وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ.(10)و نخواهيد شما مگر آنچه را خداوند مي‌خواهد.پس نه جبر است و نه تفويض بلكه امرى بين اين دو امر است چنانكه مولايمان امام صادق (عليه السلام) فرمود: اين معنا مثل اين است كه مردى را بر معصيتى مي‌بينى و او را از آن باز مي‌دارى ولى او باز نمي‌ايستد پس او را رها مي‌سازى كه آن معصيت را مرتكب شود و اينكه او سخن تو را نپذيرفت و تو او را بحالِ خود گذاشتى بمعناى اينكه تو او را به انجامِ آن گناه امر نمودى، نيست.و حضرت رضا (عليه السلام) فرمود: خداى عزّوجل نه از روى اكراه كسى را باطاعتِ از خود واداشته و نه اگر كسى او را معصيت كند بمعناى اينست كه بر او غالب آمده، و نه بندگان را در ملك خويش مهمل گذاشته و حال آنكه او مالك آن چيزى است كه آنها را مالك آن گردانيده و قادر است بر آنچه آنها را بر آن قدرت بخشيده پس اگر بندگان راه طاعت در پيش گيرند ذاتِ اقدس حق مانع آنها نگردد و اگر بمعصيت همّت گمارند، پس او بخواهد كه بين آنها و بين آن عمل حايل شود مي‌تواند و اگر مانع نشد و آنها آن معصيت را مرتكب شدند او نبوده كه آنها را بانجام آن عمل واداشته است. و امام باقر (عليه السلام) فرمود: در تورات نوشته شده كه اى موسى من تو را آفريدم و تو را برگزيدم و تو را نيرومند گردانيدم و به طاعتِ خود امر نمودم و از معصيتم تو را باز داشتم پس اگر اطاعتِ من نمودى تو را بر طاعتم كمك كنم و اگر نافرمانى من نمودى تو را بر معصيتم اعانت نكنم، و اگر اطاعتِ من نمودى باز مرا بر تو منت است و اگر معصيتم نمودى بر تو حجّت دارم.و امام صادق (عليه السلام) فرمود: مردمان را در قَدَر سه عقيده است: مردى چنين مي‌پندارد كه خداى عزّوجل مردمان را بر انجام معاصى مجبور نموده است، اين چنين كسى با اين حكم، در حق خدا ستم روا داشته و او كافر است، و كسى كه چنين مي‌پندارد كه امر به خود او تفويض شده چنين كسى خدا را در گرو سلطة خويش درآورده و او نيز كافر است.و آنكس كه مي‌گويد: خدا بندگان را به آن چه كه در حدّ توان آنها است مكلّف ساخته و آنها را از آنچه كه خارج از قدرتِ آنها است معاف داشته چنين كسى اگر كار نيك كند خدا را سپاس گويد و چون عمل بدى از او سر زد استغفار كند اين چنين كسى است كه به حق رسيده و مسلمان است.
لطفا منتظر باشید ...
