فصل هشتم: آثـار - دعبل خزاعی نسخه متنی

فصل هشتم:


آثـار

آثار دعبل

1 ـ ديوان اشعار

اشعار دعبل را اديب معروف (ابوبكر محمّد بن يحيى صولى) متوفى به سال 335هـ.ق. گردآورى كرده و در سيصد صفحه بزرگ نوشته بود.(1) ديوان دعبل براى اولين بار در سال 1382هـ.ق./1962م. در بيروت با مقدمه و تحقيقات و تعليقات اديب محقق معاصر استاد (عبدالصاحب عمران الدُّجَيْلى) چاپ و منتشر شد و مشتمل بر 1176 بيت در دو بخش است:

بخش اوّل: اشعارى كه بدون ترديد از دعبل است و تعداد آن به 1024 بيت مى رسد.

بخش دوم: ابياتى است كه هم به دعبل و هم در برخى كتاب ها و معاجم ادبى, به شاعران ديگر نسبت داده شده است و مجموع آن 152 بيت مى باشد.(1)
با توجّه به اين كه دعبل ـ به گفته خود ـ روزى را بى سرودن شعرى نگذرانده است, معلوم مى شود قسمت اعظم اشعار شاعر بزرگ و انقلابى شيعه, از بين رفته است. هيچ بعيد نمى نمايد كه دست هاى خيانتكار عباسى يا خودفروختگان و كج انديشان بى خِرَد, اقدام به اين خيانت كرده و اشعار شاعر مجاهد و حماسه آفرين شيعه را از بين برده باشند, چرا كه دعبل با سلاح شعر بيش از پنجاه سال عليه خلافت بنى العباس, مبارزه كرد و خلفاى غاصب و خونخوار و ظالم آن سلسله را مورد هجو و مذمّت و تحقير قرار داد و با حمايت از اهل بيت, دشمنان آنان به ويژه حاكمان عباسى را رسوا كرد. بنابراين طبيعى است عباسيان و هوادارانشان در همه جا دشمن دعبل بوده و در محو آثار و اشعار او كوشيده اند. از طرفى, ديوان دعبل در دوران حكومت عباسيان, جمع آورى شد; پس بعيد نيست بسيارى از اشعار او را كه در مدح و منقبت خاندان نبوّت و امامت و نشر فرهنگ تشيع و يا در هجو و افشاى خلفاى بنى عباس بوده, نگذاشته اند در ديوانش قرار بگيرد و كسى هم در آن عصر خفقان خلافت عباسيان در سرتاسر كشورهاى اسلامى و عربى, جرأت نكرده آن اشعار را در كتب و معاجم ادبى بياورد, و بدين گونه از ب
ين رفته است.

2 ـ طبقات الشُّعَراء

اين كتاب از آثار معروف دعبل بود كه در زمينه اخبار و احوال و اشعار شاعران عرب تأليف كرد. امروز از سرنوشت اين كتاب, اطلاعى در دست نيست, ولى بسيارى از شعرا و ادبا و لغت شناسان و نويسندگانِ صرف و نحو و دستور زبان عربى و علوم و فنون ادبى و بلاغت و تذكره نويسان و مورّخان بزرگ عرب پس از دعبل در قرن هاى گذشته, در كتاب ها و تأليفات خويش, از اين كتاب بهره مند شده, براى اثبات مدّعاى خود به آن استناد و يا مطالبى را از آن نقل كرده اند; به عنوان مثال, اديب و نحوى بزرگ عرب (ابو العباس مُبرّد) متوفّى به سال 286هـ.ق. در كتاب معروفش (الكامل)(1); (ابو عبدالله محمّد بن عمران مرزبانى) متوفى به سال 384هـ.ق. در كتاب (معجم الشعراء)(1); (خطيب بغدادى) متوفّى به سال 463هـ.ق. در كتاب (تاريخ بغداد)(1); (ابن خلَّكان) متوفى به سال 681هـ.ق. در كتاب (وفيات الاعيان)(1); (ابن حجر عسقلانى) متوفى به سال 852هـ.ق. در كتاب (الاصابة فى تمييز الصّحابة)(1) و كسانى ديگر در كتاب هاى خود.

3 ـ الواحدة فى مناقب العرب و مثالبها (در آداب و رسوم عرب ها)

از اين كتاب هم فقط نامى در تاريخ مانده است.(1)
تأليف اين دو كتاب ـ و احتمالاً آثار قلمى ديگر ـ نشان مى دهد دعبل علاوه بر سرودن شعر, در تأليف هم دستى داشته و از گروه شاعران عالم و عالمان شاعر و نويسنده بوده است. اگر جنبه نقل حديث از امامان معصوم و نقل حديث توسّط ديگر محدثان از زبان او را, بر شعر و تأليفاتش بيفزاييم, او را شاعرى فرزانه و انديشه ور و صاحب نظر جامع خواهيم شناخت. همچنان كه دانشمندان و مورّخان و فقيهان بزرگ نيز او را عالِمى شاعر و شاعرى عالِم مى شناخته اند.