در دوره ى نبوت، معرفت آدميان به مبدأ عالم هستى، معرفتى است اجمالى و هر كس به اندازه ى بهره اى كه از عقل برده است به شناخت مرتبه اى از ذات حق موفّق مى گردد، مثلاً در اين دوره بسيارى از دين داران از معلول و اثر پى به علّت و مؤثّر مى برند، در حالى كه در عصر ولايت، معرفت همه ى دين داران، معرفتى است تفصيلى و خدا را به واسطه ى خودش نه آثارش در مى يابند: «فهم و عقل مردمان در عصر نبوّت، در معرفت خداوند اوّلاً مرتبط به آثار صنع و آيات اوست و صنع و آيات او را مى شناسند، نه خداوند را كه صاحب صنع و آيات است و از حِكَم و مصالحى كه در آن آثار و آيات مى بينند، ايضاً تصديق مى كنند به اين كه خداوند حكيم و عالم و عادل است... اين نوع از معرفت، معرفتى است اجماليّه و ظاهريّه چون كه عقل ايشان كه آلت معرفت است، از اشعه ى روىِ ظاهرى عقل است، و انبيا و رسل كه بهره اى از روىِ باطنى آن دارند، ايضاً مكلّفند كه به قدر حوصله و طاقت ايشان تكلّم نمايند تا آن كه شيئاً فشيئاً و بر سبيل تدريج هر كس از آن ها را كه قابل باشد به عالم باطن برسانند و او را از اشعه روى باطنى عقل، صاحب نصيب و ذو سهم گردانند، اما در عصر ولايت [ مسأله بر عكس است ] ... از شناختن صاحب صنع، به وجود و صفات آن منتقل مى گردند... اين معرفت به دل ايشان رسيده است و لذّت او را چشيده و صاحب ميل و محبّت و عشق به خداوند خود گرديده اند». علاوه بر اين، در عصر اوّل، آدميان از طريق معجزه، رسول بودن پيامبر را تصديق مى كنند در حالى كه در عصر دوّم به قوه تعقل خود پى مى يابند كه حجت بن الحسن (عج) آخرين پيشواى شيعيان است و در اين تصديق هم نيازى به وساطت و معجزه ندارند.
لطفا منتظر باشید ...
