چهره گسترده گزارش از زبان احمد
راستى اين كه بوملك اشعرى تبار خويش را فراهم آورد و گفت: اى گروه اشعريان فراهم آئيد و فرزندان و زنانتان را گرد آريد تا نمازى را كه پيامبر "ص" در مدينه براى ما خواند به شما بياموزيم پس گرد آمدند و زنان و فرزندانشان را فراهم آوردند پس او وضو گرفت و چگونگى وضو ساختن را به ايشان بنمود و وضو را به جاى هايش نگاهداشت تا چون سايه برگشت و درهم شكست برخاست و اذان گفت و مردان هر چه نزديكتر به يكديگر صف بستند و پسران در پشت سر ايشان صف بستند و زنان پشت سر پسران صف بستند، پس نماز را آغاز كرده پيش افتاد و هر دو دست را بلند كرده و تكبير گفت و آن گاه سوره حمد و سوره اى ديگر را- كه مى توانست- بخواند. آن گاه تكبير گفته به ركوع رفت و سه بار گفت: سبحان الله و بحمده سپس گفت: سمع الله لمن حمده "خدا مى شنود هر كس او را بستايد" و راست بايستاد و آن گاه تكبير گفت و به خاك افتاده سر برزمين نهاد، سپس تكبير گفته سر برداشت، سپس تكبير گفته سر برزمين نهاد سپس تكبير گفته برپاى خاست پس در ركعت نخست شش بار تكبير گفت و چون برخاست تا ركعت دوم را آغاز كند تكبير گفت و چون نماز خويش بگزارد چهره خويش را به سوى تبار خود كرد و گفت: تكبير گفتن مراداشته باشيد و ركوع و سجود را از من بياموزيد كه به راستى نمازى كه برانگيخته خدا "ص" در چنين هنگامى از روز براى ما مى خواند به همين گونه بوده است.
گزارش بالا را هم احمد در المسند 343/5 آورده است و هم- به گزارش كنزالعمال 221/4 - عبدالرزاق و عقيلى، چنان كه هيثمى نيز در المجمع 130/2 آن را آورده است.
13 - بوحنيفه و بومعاويه و ابن فضيل و بوسفيان از زبان بونضره- و او از زبان بوسعيد- آورده اند كه پيامبر "ص" گفت: هر كس در همه ركعت ها براى خدا حمد و نيز يك سوره ديگر نخواند نمازش درست نيست چه از نمازهاى واجب باشد يا نه- احكام قرآن از جصاص 23/1
14 - انس پسر مالك گفت: پيامبر "ص" و بوبكر و عمر قرائت را با اين فراز آغاز مى كردند: الحمد لله رب العالمين "= ستايش خدارا كه پروردگار جهانيان است" كتاب الام از شافعى 93/1
15 - آورده اند كه على پسر ابوطالب گفت: از آئين نامه پيامبر است كه پيشنماز در دو ركعت نخست از نماز ظهر سوره حمد را با يك سوره ديگر در پيش خود آهسته بخواند و كسانى كه پشت سر اويند نيز خاموش باشند و در پيش خود بخوانند و او در دو ركعت ديگر سوره حمد را در هر ركعت بخواند و از خدا آمرزش بخواهد و او را ياد كند و درنماز عصرنيز چنين كند.
چنان كه در كنزالعمال251/4 مى خوانيم، گزارش بالا را سيوطى- با همين پرداخت-از زبان بيهقى بازگو كرده است. و در سنن بيهقى 168/2 به اين گونه آمده است كه: او دستور مى داد يا وامى داشت كه پشت سر پيشنماز در دو ركعت نخست از نماز ظهر و عصر سوره حمد و يك سوره ديگر خوانده شود و در دو
ركعت پس از آن نيز سوره حمد خوانده شود. گزارشى هم كه حاكم در المستدرك239/1 آورده، پرداختش نزديك به همين است.
16 - آورده اند كه عايشه گفت:پيامبر "ص" نماز را با تكبير آغاز مى كرد و قرائت را با اين فراز: ستايش خداى را، پروردگار جهانيان. برگرديد به صحيح مسلم 42/1، سنن ابوداود 125/2، سنن ابن ماجه 271/1، سنن بيهقى 113/2