حدود عفو - اخلاق و تربیت های اسلامی نسخه متنی

حدود عفو

انـدكـى تاءمّل در موارد به كارگيرى كلمه عفو در متون اسلامى نشان مى دهد كه اين واژه گاهىدر
بـرابـر انـتقام و گاهى در برابر عقوبت و مجازات به كار مى رود. آنجا كه عفو در برابرانـتـقـام بـه
كـار گرفته شده ، چون منظور از انتقام ، تسكين خاطر انتقام گيرنده است و او تمامهـمـّت خـود را صـرف
فـرو نشاندن آتش خشم خويش مى سازد و هيچ گونه نظرى به اصلاح وهـدايت طرف مقابل ندارد، در اين صورت
عفو، صد در صد يك ارزش ‍ محسوب مى شود. ولى اگرعـفـو در بـرابـر عـقـوبـت و مـجـازات شخص خطاكار به
كار رود و انسان متحيّر شود بين اين كهخـطاكار را ببخشد يا او را به طور عادلانه مجازات كند، ديگر
عفو به طور مطلق ارزش محسوبنـمـى شـود و مـجـازات هـم هـمـيشه ناپسند و نكوهيده نيست ، بلكه انتخاب
يكى از دو راه تا حدودزيادى بستگى به دو عامل تعيين كننده دارد:

1 ـ نوع جرم

2 ـ وضعيّت مجرم

اگر جرم و تجاوز نسبت به حقوق شخصى باشد و زيان ناشى از خطا و لغزش ، متوجّه فرد ياگـروه مـحـدودى
شود، در اين صورت عامل دوم (وضعيّت مجرم ) تعيين كننده است ؛ به اين معنا كهبـايـد ديـد آيا عفو و
اغماض ، موجب پشيمانى و اصلاح مجرم مى شود يا بر جراءت و جسارت اودر تـكـرار عـمـل نـاپـسـنـدش مـى
افـزايـد. انـسـان هـاى بـا فـضـيـلت و بـزرگوار، اگر طرفمـقـابل را از كرده خود پشيمان و شايسته


عفو و بخشش ‍ ببينند، به سادگى از او درمى گذرند؛امّا اگر به اين نتيجه برسند كه عفو مجرم ، او را
گستاخ ‌تر مى سازد و گذشت بزرگوارانهآنـان را حـمـل بر ضعف يا ترس مى كند، او را به خاطر جرمش تحت
تعقيب قانونى قرار مى دهندتا به كيفر عمل خود برسد.

بـه كـارگـيـرى بـخـشـش در مورد اشخاص لايق و خوددارى از عفو در خصوص افراد فرومايه ،همواره مورد
توصيه و تاءكيد پيشوايان بزرگوار اسلام بوده است .

امـام عـلى (ع )، كـسـى را كـه از روى عـلم و اطـّلاع مرتكب جرمى شده ، شايسته عفو ندانسته ، مىفرمايد:

(اَلْمُذْنِبُ عَلى بَصي رَةٍ غَيْرُ مُسْتَحِقٍّ لِلْعَفْوِ) (376)

آن كه با بصيرت بر زشتى گناه ، آن را مرتكب مى شود، سزاوار عفو نيست .

امام زين العابدين (ع ) در رساله حقوق خود مى فرمايد:

(وَ حَقُّ مَنْ س اءَكَ اَنْ تَعْفُوَ عَنْهُ، وَ اِنْ عَلِمْتَ اَنَّ الْعَفْوَ يَضُرُّ
انْتَصَرْتَ) (377)

حق كسى كه به تو بدى كرده آن است كه از او بگذرى ، ولى اگر عفوِ او را مضرّ دانستى ، مىتوانى او را
عقوبت كنى .

اگر جرم و تجاوز، مربوط به حقوق جامعه باشد، در اين صورت چون پاى حدود الهى و حقوقاجـتـماعى در ميان
است و سعادت عمومى در گرو اجراى آنهاست ، ناگزير حدود بايد اجرا شود وحـقـوق بـايـد تـاءديـه گـردد؛
زيـرا قـانـون و حـرمـتِ مـال ، جـان ، عـِرض و نـامـوس ‍ مـردممـثـل مـرز و حـصـارى اسـت كـه
گـرداگـرد جـامعه كشيده شده تا مردم در پناه آن در امنيت و آسايشزنـدگـى كـنـنـد. اگـر ايـن مـرز
شـكـسـتـه شـود و قـانـون تـحـت عـنـاويـنـى ازقبيل عفو و گذشت به اجرا درنيايد، زمينه براى هرج و
مرج و ناامنى فراهم شده و ادامه زندگىبـراى مـردم دشـوار خـواهـد شـد. اصـرار اسـلام را بـر عـفـو و
گذشت در حقوق شخصى در بحثگـذشـتـه خـوانـديم و دانستيم كه اسلام دين خشونت و انتقام و كشتار نيست ،
امّا ترحّم و دلسوزىبر متجاوزان به حقوق جامعه را نيز هيچ عقل سليمى نمى پذيرد.

زنـى از اشـراف قـبـيـله بـنى محزوم ، مرتكب سرقت شده بود و قرار شد حدّ سرقت بر او جارىشـود. سـران
قـبـيـله مزبور، از بيم آن كه اجراى حدّ موجب سرافكندگى آنان در بين ساير مردمشده ، اين ننگ براى
ايشان باقى بماند، اُسامة بن زيد، را به شفاعت ، نزد پيامبر اسلام (ص )فـرسـتادند. آن حضرت پس از
اطلاع از مضمون پيام ، با خشم زياد فرمود: (اى اُسامه ، تو رانبينم كه درباره تعطيل حدّى از حدود
خداوند شفاعت كنى !) آن گاه در جمع مهاجر و انصار حضوريافته ، چنين فرمود:

عـلّت هـلاكـت اقـوام گـذشته اين بود كه هر گاه شخص صاحب نفوذى از آنان دزدى مى كرده ، حدّخداوند را
بر او اجرا نمى كردند، ولى اگر فرد ضعيفى دست به اين كار مى زد، حكم قانون رابر او عملى مى ساختند. به
خدا سوگند، حتّى اگر دخترم فاطمه دزدى كند، دستش را قطع خواهمكرد!(378)

آثار عفو

در قـرآن كـريـم و روايـات پـيـشـوايان معصوم :، آثار و بركات زيادى براى عفو ذكر شده كهبرخى از آنها
عبارتند از:

1 ـ شمول عفو الهى

قرآن كريم عفو و گذشت بندگان خدا از يكديگر را زمينه ساز عفو خداوند مى داند:

(وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا اَلا تُحِبُّونَ اَنْ يَغْفِرَ اللّ هُ لَكُمْ) (379)

و بايد عفو كنند و درگذرند، آيا دوست نمى داريد كه خداوند بر شما ببخشايد.

2 ـ نصرت الهى

امام كاظم (ع ) فرمود:

(مَا الْتَقَتْ فِئَت انِ قَطُّ، اِلاّ نُصِرَ اَعْظَمُهُم ا عَفْواً) (380)

هرگز دو گروه با هم رو به رو نشدند؛ مگر آنكه گروه بخشنده تر يارى شد.

3 ـ طول عمر

از رسول خدا(ص ) چنين نقل شده است :

(مَنْ كَثُرَ عَفْوُهُ مُدَّ فى عُمْرِهِ) (381)

آن كه عفوش بسيار شد، عمرش طولانى مى شود.