نظم ، خلق و هدايت در قرآن - توحید نسخه متنی

قهري اين ساختمان پس از آنكه اتومبيل را به اين شكل ساختند ، اين است كه شما سويچ را كه بزنيد اتومبيل روشن شود ، بعد كه روشن شد مثلا پايتان را روي گاز بگذاريد نيرو ايجاد شود ، بعد هم نيرو اتومبيل را بكشاند ، بعد هم شما وقتي كه فرمان را به راست و چپ بچرخانيد ،اتومبيل اين طور برود ، ترمز هم كه بكنيد بايستد ، اين ديگر چيز عليحده اي نيست . يا يك ساعت را بعد از آنكه با همين تشكيلات و ساختمان ساختند و يك فنر هم در آن قرار دادند و شما كوك كرديد ، ديگر كار كردن ساعت روي اين نظم و حساب لازمه ساختمان مادي آن است .

دستگاه تلفن خودكار هم همين جور است ، هر كاري كه انجام مي دهد لازمه اين ساختمان است ، هر چه شما بخواهيد بگوييد ، در ساختمانش بايد بگوييد ، ديگر در كار اين ساختمان يك حرف عليحده اي نيست .

ما مي خواهيم ببينيم كه آيا تجربيات و مشاهدات علمي كه درباره موجودات انجام شده است ، نشان مي دهد كه هر چه شده است در ساختمان اينهاست ؟ ديگر پس از آنكه اين ساختمان به اين شكل به وجود آمده ، كار كردن آن ماشين وار است ؟يك دانه گندم كه زير خاك مي رود و آن عمليات را شروع مي كند ، شكافته مي شود ، ريشه هاي خيلي ريز پيدا مي كند تا بعد به صورت يك بوته گل درمي آيد ، [ كارش را ] مثل يك ماشين انجام مي دهد ؟ يعني بايد ديگر انجام بدهد ،چاره اي ندارد ؟ " بايد " يعني لازمه ساختمان مادي اش اين است كه اين كار را انجام بدهد ) يا لازمه ساختمان مادي ، اين نيست ؟ البته آن ساختمان مادي به عنوان يك سلسله شرايط حتما بايد باشد ، اگر هر جايش نقص پيدا بشود ، در كار اين ، نقص واقع مي شود .

اما در عين حال اين ساختمان مادي ، حكم يك اتومبيل را دارد كه رهبري و راه بردن اتومبيل از خود ساختمان آن عليحده است ، يعني اين ساختمان اتومبيل باز به شكل مخصوصي دارد هدايت و رهبري مي شود .

و همچنين در بدن حيوانات ، در انسان ، حتي در ساختمان عقلي و فكري انسان [ همين طور است ] كه ما براي همه اينها مثال ذكر مي كنيم . غرضم تقرير مطلب است كه اين ، دو مطلب است ، دو نوع مطالعه است و ما مي خواهيم ادعا كنيمكه دو نوع مطالعه ما را به خداشناسي مي رساند : يكي مطالعه خود ساختمان اشياء ، و ديگر مطالعه طرز كار آنها . همان دانه اي كه عرض كردم بعد به صورت يك بوته درمي آيد و فرض كنيد به صورت يك بوته گل و يك بوته گندم درمي آيد ، در حالي هم كه ساختمانش كامل شده است ، نوع كاري كه انجام مي دهد لازمه قهري ساختمانش نيست .

نظم ، خلق و هدايت در قرآن

ما در اينجا سه مطلب بايد عرض كنيم ، يكي اينكه ما اين را به قرآن مستند كرديم و ما اين جور فكر مي كنيم كه براي اولين بار اين مطلب را قرآن بيان كرده است ، يعني تفكيك اصل دلالت نظم از دلالت هدايت كه دو تا دلالت است براي اولين بار در قرآن بيان شده است.

ما كه در غير قرآن نديديم ، بلكه در كتابهاي بعد از قرآن هم از قديم و جديد هر كس كه آمده است ، ما نديديم كه اينها را دو اصل جداگانه ذكر كرده باشد ، جز اينكه گفتيم فقط فخر رازي در تفسير " سبح اسم ربك الاعلي " همين حرف را زده ، ما در جاي ديگر از خود فخر رازي هم نديديم .

پس اول ببينيم آيا در قرآن دو تا عنايت است يا نه . آيات متعددي هست كه بعضي از اينها را خود فخر رازي هم ذكر كرده است . يكي آن آيه اي است كه قبلا هم اشاره كرديم كه حضرت موسي در جواب فرعون مي فرمايد ، [ فرعون ] گفت : " من ربكما يا موسي " ، فرمود : " ربنا الذي اعطي كل شي ء خلقه ثم هدي " پروردگار ما آن كسي است كه به هر چيزي خلقت خودش را داد ، يعني در خلقتش آنچه كه مي بايست به او بدهد [ داد ] ، يعني او را بر روي حكمت آفريد ، يعني در خلقت موجودات حكمت به كار رفته است . اين همان اصل انتظام است

ولي با كلمه " ثم " موضوع هدايت را ذكر مي فرمايد . مي فرمايد : " ثم هدي " يعني پس از آنكه آن را آفريد ، او را رهبري كرد . " او را رهبري كرد " غير از اصل خلقت است . اگر بنا بود كاري كه مي كند لازمه قطعي همان ساختمانش باشد ، اين ديگر " ثم " ندارد .

اين مثل اين است كه يك كسي بگويد " من مثلث را آفريدم ، بعد هم قرار دادم كه سه زاويه اش مساوي با دو قائمه باشد " . لازمه آفرينش اين ، آن هم هست . آن ديگر چيز عليحده اي نيست . يكي ديگر در سوره " سبح اسم ربك الاعلي " است : " سبح اسم ربك الاعلي ، الذي خلق فسوي ، و الذي قدر فهدي " (1) . در اينجا هم با همديگر ذكر شده است : نظم و هدايت ، و حتي خلقت هم عليحده ذكر شده است و سياق نشان مي دهد كه اينها سه مطلب است .

1. اعلي / 1 - 3 .