توحید نسخه متنی

در واقع مردن به معنايي كه بگوييم " نيست شد ، نابود شد " نيست . اگر اين منطق را بگيريم ، يك درجه بالاتر رفته ايم . غير از اينكه مردنها و نيستيها راه را براي آيندگان به طور كلي باز مي كند ، از نظر خود آن هم [ مرگ ] انتقال از نشئه اي به نشئه ديگر است .

بابا افضل كاشي يكي از حكما و فيلسوفان بوده است ، گويا با يكي دو واسطه شاگرد ابن سينا بوده است ، و بعضي مي گويند كه استاد خواجه نصيرالدين طوسي است ، حالا معلوم نيست كه استاد بلاواسطه اش بوده يا استاد مع الواسطه يعني استاد استادش بوده است .

خواجه يك رباعي اساسا در مدح بابا افضل دارد و اين مي رساند كه مرد فاضلي بوده و از آثارش هم پيداست . اتفاقا بسياري از چيزها را هم به زبان فارسي نوشته است . يكي از كارهايش اين است كه كتابهاي فلسفي را به زبان فارسي نوشته و خيلي از اصطلاحات را به زبان فارسي درآورده و از اين جنبه خدمت بزرگي به زبان فارسي كرده است . خواجه در وصفش گفته است :
گر عرض دهد سپهر اعلا فضل فضلا و فضل افضل ( 1 )
از هر ملكي به جاي تسبيح آواز آيد كه افضل افضل يك كسي از او همين موضوع مرگ و ميرها و منطق خيامي و تشبيه به كوزه گر را سؤال كرد ، سائل مي گويد :

اجزاي پياله اي كه در هم پيوست بشكستن آن روا نمي دارد مست چندين قد سرو نازنين و سرو دست از بهرچه ساخت وز براي چه شكست بابا افضل در جواب او موضوع مرگ و ميرها را به پيدايش گوهر در صدف - كه در قديم مي گفتند - تشبيه مي كند . نمي دانم از نظر علوم طبيعي اين پيدايش گوهرها در صدفها چقدر درست است ، ولي به هر حال تشبيه است و نظير اين تشبيه در دنيا زياد است .

اين طور مي گفتند كه اين گوهرها كه در صدف پيدا مي شود ، اول از باران پيدا مي شود . اين حيوان بر روي دريا مي آيد و بعد دهانش را باز مي كند و قطره باراني مي آيد مي افتد در دهانش ، كه سعدي هم مي گويد : "

يكي قطره باران زابري چكيد . . . " .

1. سپهر اعلا اگر همه فضلا را بياورد و " افضل " را هم بياورد و بپرسد كي از همه افضل است ؟ .