لطفا منتظر باشید ...
ذلِكَ لآيات لِقَوْم يَتَفَكَّرُونَ;(1) «خداست كه وقت مرگ ارواح خلق را مى گيرد و آن راكه هنوز وقت مرگش فرا نرسيده در حال خواب روحش را قبض مى كند سپس آن را كه حكم به مرگش كرده جانش را نگاه مى دارد و آن را كه حكم به مرگ نكرده به بدنش مى فرستد تا وقت معين، و اين كار نيز او ادله قدرت الهى براى انديشمندان است».
ـ هم چنين مى فرمايد:{ وَلا تَحْسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلُوا في سَبيلِ اللّهِ أَمْواتًا بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ...;(2) «مپنداريد كه شهيدان راه خدا مرده اند بلكه زنده اند و در نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند».
از آيات ديگر استفاده مى شود كه اين حيات برزخى اختصاصى به شهدا ندارد، بلكه شامل تمام صالحان و كسانى كه مطيع دستورات خداوند هستند نيز مى شود، خداوند متعال مى فرمايد:{ وَمَنْ يُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذينَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدّيقينَ وَالشُّهَداءِ وَالصّالِحينَ وَحَسُنَ أُولئِكَ رَفيقًا;(3) «آنان كه خدا و رسول را اطاعت كنند، البته با كسانى كه خدا به آنان لطف و عنايت كامل فرموده; يعنى با پيامبران و صديقان و شهيدان و نيكوكاران محشور خواهند شد و اينان رفيقان نيكويى هستند».
اگر شهدا نزد خدا زنده اند و روزى مى خورند پس هر كس مطيع خدا و رسول است ـ كه به دليل آن كه رسول نيز تابع دستورات رسالت خويش است، شامل خود حضرت نيز مى شود ـ او نيز با شهداست، اگر شهدا نزد خدا زنده اند، پس اينان نيز زنده اند و حيات برزخى دارند.
اگر كسى ـ همانند بن باز ـ بگويد: اينان زنده اند ولى در بهشت نزد خداوند متعال اند و از احوال اين دنيا اطلاعى ندارند.
در جواب مى گوييم: خداوند درباره خود چنين مى گويد: { وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ
[
1 . زمر (39) آيه 42.
2 . آل عمران (3) آيه 169.
3 . نساء (4) آيه 69.
]
و مى فرمايد: { نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَريدِ;(3) «و ما از رگ گردن به او نزديكتريم».
حال اگر خداوند همه جا و با همه كس هست، پس شهدا نيز زنده اند و نزد خداوند روزى داده مى شوند. و اولياى الهى كه مطيع خدا و رسولند نيز اين گونه اند، علم غيب دارند، همان گونه كه خدا علم غيب دارد; قرآن مى فرمايد:{ يَعْلَمُ خائِنَةَ اْلأَعْيُنِ وَما تُخْفِي الصُّدُورُ;(4) «خداوند به خيانت چشم خلق و انديشه هاى نهانىِ دل هاى مردم آگاه است».
در روايات اسلامى به اين موضوع مهّم اشاره شده است: پيامبر(صلى الله عليه وآله) بعد از آن كه كشته هاى مشركان را در چاه بدر انداختند، بر بالاى چاه آمد و مشركان را اين گونه خطاب كرد: «هر آينه شما همسايگان بدى براى رسول خدا بوديد، او را از منزلش بيرون ساخته و از خود طرد نموديد، سپس بر ضدّ او اجتماع نموده و با او محاربه كرديد، من آنچه را كه پروردگارم وعده داده بود حقّ يافتم.» شخصى به او عرض كرد: اى رسول خدا! چگونه شما با سرهايى كه از تن جدا شده است سخن مى گوييد؟ پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: «به خدا سوگند! تو از آنان شنواتر نيستى...»
انس بن مالك از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) نقل مى كند كه فرمود: «بنده هنگامى كه در قبرش گذارده مى شود و اصحابش او را ترك مى كنند، صداى كفش آنها را مى شنود...».
متقى هندى به سند خود از پيامبر(صلى الله عليه وآله) نقل مى كند كه فرمود: «هر كس وصيت نكند،
[(2)1 . حديد (57) آيه 4.
2 . بقره (2) آيه 115.
«هر كجا رو كنيد همان جا وجه خداست».
3 . ق (50) آيه 16.
4 . غافر (40) آيه 19.
(5)5 . صحيح بخارى، ج 5، ص 76 ـ 77، باب قتل ابى جهل.
(6)6 . همان، ج 2، ص 123، باب الميّت يسمع خفق النعال.
]
به او اذن صحبت با مردگان داده نمى شود. گفته شد: اى رسول خدا! مردگان سخن مى گويند؟ فرمود: آرى، به زيارت مى آيند.»
وجود ارتباط بين حيات برزخى و حيات مادّى
از مجموع آيات و روايات استفاده مى شود كه بين حيات برزخى و انسان در عالم برزخ با حيات مادى و انسان هاى زنده ارتباط برقرار است، به اين معنا: هنگامى كه در عالم مادى انسان ها آنها را صدا مى زنند مى شنوند و هنگامى كه از آنان سؤال و درخواست مى كنند به اذن خداوند متعال جواب مى دهند. اينك به برخى از آيات و روايات در اين مورد اشاره مى كنيم:الف) آيات:ـ خداوند متعال در خصوص قوم صالح مى فرمايد: { أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا في دارِهِمْ جاثِمينَ فَتَوَلّى عَنْهُمْ وَقالَ يا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ رِسالَةَ رَبّي وَنَصَحْتُ لَكُمْ وَلكِنْ لا تُحِبُّونَ النّاصِحينَ;(2) «پس زلزله اى بر آنان آغاز گرديد تا آن كه همه در خانه هايشان از پاى در آمدند. چون علائم عذاب رسيد صالح از ايمان قوم نااميد شد و از آنان روى گردانيد و گفت: اى قوم من از خداى خود ابلاغ رسالت كردم و شما را اندرز دادم ولكن شما ناصحان را دوست نمى داريد».ـ درباره قوم شعيب نيز شبيه اين گفت و گو آمده است.
ـ در قرآن آمده است: {وَاسْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنا أَجَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً يُعْبَدُونَ;(4) «از رسولانى كه پيش از تو فرستاديم باز پرس كه آيا ما جز خداى يكتاى مهربان خداى ديگرى را هم معبود مردم قرار داديم؟».
ـ هم چنين در آياتى سلام بر انبياى گذشته كرده و مى فرمايد: {سَلامٌ عَلى نُوح
[(1)1 . كنزالعمال، ج 16، ص 619 ـ 620، رقم 46080.
2 . اعراف (7) آيات 78 ـ 79.
(3)3 . همان، آيات 91 ـ 93.
4 . زخرف (43) آيه 45.
]
فِي الْعالَمينَ، {سَلامٌ عَلى إِبْراهيمَ، {سَلامٌ عَلى مُوسى وَهارُونَ، {سَلامٌ عَلىإِلْ ياسينَ }و {سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلينَ، از اين آيات استفاده مى شود: بين اين عالم مادى و عالم برزخ ارتباط برقرار است، بدين شكل كه گفته ها، سؤال ها، و درودها را مى شنوند، و جواب نيز مى دهند.
شيخ محمود شلتوت مى گويد: «آنچه از آثار دينى استفاده مى شود اين كه هنگام خروج روح از بدن، مرگ حاصل مى شود و او در حالى كه داراى ادراك است باقى مى ماند; كسى كه بر او درود مى فرستد مى شنود، زائرين قبرش را مى شناسد و لذت نعمت ها و درد عذاب را در عالم برزخ درك مى كند.»
شيخ الاسلام عزّالدين بن عبدالسلام در فتاواى خود مى گويد: «ظاهر اين است كه ميّت زائر خود را مى شناسد، زيرا ما امر شده ايم به سلام بر او، و شارع امر نمى كند به خطاب كسى كه نمى شنود...».
ب) روايات:ـ پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) فرمود هر مسلمانى بر قبر برادر مؤمنش عبور كند، در حالى كه او را در دنيا مى شناخته و از او سؤال كند، خداوند روحش را برمى انگيزد تا جواب او را بدهد.»
ـ از پيامبر(صلى الله عليه وآله) به ثبوت رسيده است كه مردگان صداى كفش تشييع كنندگان را مى شنوند.
ـ ابن قيّم جوزيه در كتاب الروح مى گويد: «سلف بر اين مطلب اجماع كرده و به تواتر رسيده است كه شخص مرده، كسانى را كه به زيارتش مى آيند مى شناسد و از آمدنشان مسرور مى شود».
[(1)1 . شلتوت الفتاوى، ص 19.
(2)2 . فتاوى شيخ الاسلام عزالدين بن عبدالسلام، ص 431.
(3)3 . ابن قيم الروح، ص 9.
(4)4 . همان.
(5)5 . الروح، ص 9.
]
ـ ابن ابى الدنيا در كتاب القبور از عايشه نقل مى كند كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرمود: «هر كس به زيارت قبر برادر مؤمنش رود و نزد قبرش بنشيند، مرده با او انس مى گيرد، و جواب سلامش را مى دهد تا هنگامى كه برخيزد و برود».
ـ هم چنين از ابى هريره نقل شده است كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) فرمود: «هر كس بر قبر شخصى عبور كرده و بر صاحب آن درود فرستد، صاحب قبر، او را شناخته و سلامش را جواب مى دهد».
ـ بيهقى از سعيد بن مسيّب نقل مى كند: ما با على بن ابى طالب(عليه السلام) داخل قبرستان مدينه شديم. حضرت(عليه السلام) ندا داد: اى اهل قبرستان! سلام و رحمت خدا بر شما باد، از خبرهاى خود بر ما مى گوييد يا ما شما را خبر دهيم؟ سعيد مى گويد: صدايى شنيديم كه در جواب مى گويد: «و عليكم السلام و رحمة الله و بركاته يا اميرالمؤمنين» خبر ده ما را از آنچه اتفاق افتاد. حضرت(عليه السلام) فرمود: اما زنان شما به همسرى ديگران در آمدند، اموال شما تقسيم شد، و اولاد شما نيز در زمره ايتام در آمدند. ساختمانهايى كه بنا كرديد دشمنانتان در آنها ساكن شدند. اين خبرهايى است كه نزد ماست، خبرهايى كه نزد شماست چيست؟
سعيد مى گويد: مرده اى به صدا درآمد و گفت: هر آينه كفن ها پاره شد، موها ريخت، پوست ها از بدن جدا شد، حدقه ها بر صورت ها ريخت و از بينى ها چرك بيرون آمد. آنچه را فرستاده بوديم يافتيم، و آنچه را به جا گذارديم خسارت ديديم...»
ابن قيم جوزيه در بحثى در اين باره كه آيا مردگان زيارت افراد زنده را درك مى كنند؟ مى گويد: «همين كه كسى به زيارت ميت مى آيد مى گويند زائر; اين خود دليل بر اين است كه مرده زائر را مى شناسد، زيرا اگر او را نشناسد به زيارت كننده، زائر گفته نمى شود».
[(1)1 . همان.
(2)2 . فيض القدير، ج 5، ص 487.
(3)3 . موسى محمّد على، حقيقة التوسل و الوسيله، ص 242.
(4)4 . الروح، ص 8.
]
ـ بخارى و مسلم نقل كرده اند: «هر گاه مرده داخل قبر گذارده شود صداى كفش تشييع كنندگان را مى شنود».
ـ ابو هريره مى گويد: پيامبر(صلى الله عليه وآله) هر گاه به قبرستان مى رفت با اهل قبور اين چنين سخن مى گفت: «السلام عليكم اهل الديار من المؤمنين و المسلمين، و انّا ان شاء الله بكم لاحقون، اسأل الله لنا و لكم العافية».
ـ ابن عباس مى گويد: «يكى از اصحاب بر سر قبرى خيمه زد، در حالى كه نمى دانست آن جا قبر مرده اى است، ناگهان صداى قرائت سوره ملك به گوش او رسيد تا اين كه سوره را ختم كرد. نزد پيامبر(صلى الله عليه وآله)آمد و عرض كرد: اى رسول خدا! من بر قبرى خيمه زدم، در حالى كه نمى دانستم قبر است، ناگهان صداى سوره ملك را از آنجا شنيدم. حضرت(صلى الله عليه وآله) فرمود: اين سوره مانع از عذاب و نجات دهنده انسان از عذاب قبر است».
