راز قبله بودن بيت المقدس و تغيير آن به كعبه - جام معرفت نسخه متنی

راز قبله بودن بيت المقدس و تغيير آن به كعبه

از آنجا كه اولا در قبله، جهت مطرح است نه مكان ـ بر خلاف طواف كه در آن سخن از مطاف (مكان طواف) است ـ و ثانياً همه جهات از آن خداست: (لله المشرق والمغرب)[1]، بايد راز تغيير قبله از بيت المقدّس به كعبه و نيز علت عدم دوام قبله پيشين در صورت حق بودن آن و سرّ عدم تشريع كعبه به عنوان اولين قبله در صورت شايسته تر بودن آن مورد بررسي قرار گيرد: راز عدم تشريع كعبه به عنوان اولين قبله مسلمانان، از بين بردن تعصب جاهلي و تشخيص مرتجعان از پيروان واقعي رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) بيان شد: (لنعلم من يتبع الرّسول ممّن ينقلب علي عقبيه)[2]؛ زيرا اگر كعبه در آغاز بعثت قبله قرار مي گرفت رسوبات جاهلي عرب و تعصّبات قومي اِحيا مي‌شد. پس از تأمين هدف فوق و نيز براي برخورد با تعصب و طعن يهوديان مدينه و اطراف آن كه مي گفتند: مسلمانان در مورد قبله استقلال نداشته، تابع قبله ما هستند، خداوند دوباره كعبه را قبله قرار داد. توهم تبعيت از يهوديان در مورد قبله، باعث احساس حقارت و ذلت در مسلمانان شده بود، به گونه اي كه رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) براي حلّ اين مشكل منتظر وحي بود: (قد نري تقلّب وجهك في السّماء)[3]. گرچه خداوند، رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) را كاملترين مصداق اهتداء معرفي كرد: (إنّك علي صراطٍ مستقيم)[4] و فرمود: هدايت يافتگان، سنگيني مسئله قبله را احساس نمي كنند: (وإنْ كانت لكبيرة إلاّ علي الّذين هَدي الله)[5]، ليكن درخواست و انتظار آن حضرت به لحاظ طعن و تحقير كج‌انديشان و بد زبانان نسبت به اسلام و مسلمانان بود، نه بر اساس انگيزه هاي شخصي يا قبيله اي و يا نژادي. از اين رو خداي سبحان فرمود: (فلنولّينّك قبلة ترضاها)[6]. اين بدان جهت است كه انسان كاملي كه به مقام رضا رسيده و خدا از او راضي است چنانكه او از خدا راضي است: (رَضِيَ الله عنهم ورضوا عنه)[7]، رضاي نفسي يا قومي ندارد: «رضي الله رضانا أهل البيت»[8]. چنين انساني آنچه را خدا مي پسندند درخواست مي كند، آن هم به اذن الله. پس او قبله اي را مي پسندد كه مرضيّ خدا باشد و خدا قبله اي را مي پسندد كه از طعنْ مصون باشد. تذكر اين نكته سودمند است كه، اوّلا ، اگر تحويل قبله، از باب نسخ باشد، از مصاديق نسخ سنّت به قرآن است،نه نسخ قرآن به قرآن؛زيرا قبله‌بودن بيت‌المقدّس با سنّت ثابت شده بود، نه با قرآن تا با نزول حكمِ قرآنيِ اخير نسخ شود. ثانياً، روح نسخ در تشريع الهي به تخصيص زماني بر مي گردد، نه اينكه حكم قبلي از ريشه باطل بوده باشد. از اين رو تغيير در احكام الهي و از آن جمله تحويل قبله، از سنخ تحويل حق به حق است نه از قبيل تحويل باطل به حق. از اينجا پاسخ اين سؤال هم كه «اگر كعبه قبله واقعي بوده، تكليف نمازهايي كه پيش از اين به سمت بيت المقدس گزارده شده چيست؟» روشن مي شود و آن اين كه كعبه ذاتاً قبله نيست و چون پيش از اين حكم، بيت المقدس قبله بوده پس نمازهايي كه بدان سو گزارده شده واجد همه شرائط صحت بوده و ضايع نشده است: (ما كان الله ليضيع إيمانكم)[9].

مأخذ: صهباي حج، ص 249.

[1] ـ سوره بقره، آيات 115 و 142.

[2] ـ سوره بقره، آيه 143.

[3] ـ سوره بقره، آيه 144.

[4] ـ سوره زخرف، آيه 43.

[5] ـ سوره بقره، آيه 143.

[6] ـ سوره بقره، آيه 144.

[7] ـ سوره مائده، آيه 119.

[8] ـ بحار، ج 44، ص 366.

[9] ـ سوره بقره، آيه 143.