زاد سفر حجّ - جام معرفت نسخه متنی

زاد سفر حجّ

در قرآن كريم، تعبير به «زاد» جز در آيه شريفه (تزوّدوا فإنّ خير الزّاد التّقوي)[1] كه مشتمل بر برخي احكام حج است، نيامده است؛ زيرا در حج، مسافرت كردن است: (وأذّن في النّاس بالحج يأتوك رجالا وعلي كل ضامرٍ يأتين من كلّ فجٍّ عميق)[2] و چون در سفر، احتياج به زاد و توشه است به آن سفر اصيل كه آخرت است، تذكر داده، امر به تقوا مي كند؛ چنانكه در آيه اي ديگر كه سخن از پوشش ظاهري است: (يا بني ادم قد أنزلنا عليكم لباساً يواري سَوءتكم وريشاً) تذكر به تقوا داده، مي‌گويد: همان گونه كه لباسهاي بافته شده از پنبه و پشم و مانند آن، سَوْآت ظاهر شما را مي پوشاند، تقوا سيّئات دروني شما را مي پوشاند: (ولباس التقوي ذلك خيرٌ)[3]. آيه شريفه (تزوّدوا فإن خير الزاد التقوي)، اولا راه را نشان مي دهد، ثانياً هشدار مي دهد كه همگي مسافرند، ثالثاً آگاه مي سازد كه مسافر بدون زاد نمي تواند حركت كند، رابعاً همه را به بهترين توشه كه تقواست راهنمايي مي كند، خامساً بيان مي كند كه حج از بارزترين مصاديق تقواست. مراد از (خير الزّاد) اين نيست كه توشه هاي معنوي ديگر خوب است ولي تقوا بهتر است، بلكه مقصود آن است كه تنها زاد سودمند تقواست و انسان غير متقي توشه اي ندارد و هرگونه وصف معنوي بايد بر اساس تقوا متحقّق شود. برخي مفسران گفته اند: افرادي در سفر حج بدون زاد و توشه حركت مي كردند و بر اين باور بودند كه در راه حق نيازي به نان و آب نيست و توكل، زاد و توشه زائر سالك است، از اين رو خداي سبحان فرمود: (تزوّدوا) ولي از ذيل آيه كه مي فرمايد: (فإنّ خير الزّاد التّقوي) استفاده مي شود كه مراد، تشويق به اعمال صالح است[4]؛ زيرا گاه امر بر خودِ چنان زائري نيز مشتبه مي شود و در حقيقت كَلّ بر مردم بودن كه عملي ناپسند است را توكل مي پندارد. آيه شريفه مذكور، در پايانْ يكي از مصاديق تقوا را كه تقواي الهي است بيان مي كند: (واتقونِ)؛ زيرا گاهي منشأ پرهيز و تقوا، ترس از آتش جهنّم است، چنانكه خداي سبحان فرمود: (واتّقوا النّار الّتي اعدّت للكافرين)[5] و (قُوا أنفسكم وأهليكم ناراً)[6]، و گاهي تقوا به خاطر شوق به بهشت است. چنين ره توشه هايي در بين راه تمام مي شود و مسافر إلي الله را در سفر آخرت به لقاي خدا نمي رساند؛ زيرا هدف وي رهيدن از جهنّم و يا رسيدن به بهشت بود وپس از آن چون زادي ندارد مي‌ماند، ولي تقواي اَحرار كه نه ناشي از خوفِ جهنّم بوده و نه به خاطر شوقِ بهشت است، بلكه بر اثر محبت خداست، آنان را تا لقاي پروردگار مي برد.

مأخذ: صهباي حج، ص 325.

[1] ـ سوره بقره، آيه 197.

[2] ـ سوره حج، آيه 27.

[3] ـ سوره اعراف، آيه 26.

[4] ـ مجمع‏البيان، ج 2 ـ 1، ص 525.

[5] ـ سوره آل عمران، آيه 131.

[6] ـ سوره تحريم، آيه 6.