مسجد غدير - چهارده قرن با غدیر نسخه متنی

مسجد غدير

آن سرزمين مقدس كه در سال دهم هجرت، در حجة الوداعِ پيامبر گرامى صلى اللَّه عليه و آله 'وصايت و ولايت' اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليه السلام را رقم زد هم اكنون چه وضعى دارد؟

آيا در گرد و غبار عناد به فراموشى سپرده شده است؟ آيا اين وادى مقدس نبايد زيارتگاه شيعيان بلكه همه ى مسلمانان جهان باشد؟ مگر بعد از گذشت چهارده قرن اين خاك عطرآگين، شميم روح پرور و با صفاى رسالت و وصايت را در خود نگهدارى نكرده است؟ مگر هنوز نشان گامهاى مقدس پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و على عليه السلام بر آن نقش نبسته است؟ و همان خاك و شن ها شاهد آن صحنه ى بزرگ نبوده اند؟ مگر آواى نجات بخش پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در امواج هواى تفتيده ى غدير منعكس نيست؟

آيا به زائران بيت اللَّه الحرام هم اكنون اجازه مى دهند از آن سرزمين پاك بگذرند و روح و جسم خود را در همان فضائى كه نداى ملكوتى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در روز هجدهم ذيحجة سال دهم هجرت بلند شد؛ تازگى و طراوت بخشند؟

تاريخچه مسجد غدير

[ بحارالانوار: ج 8 قديم ص 225، ج 37 ص 201، ج 52 ص 5 ح 4، ج 100 ص 225. اثبات الهداة: ج 2 ص 17 ح 67، ص 21 ح 87، ص 199 ح 1004. معجم البلدان: ج 2 ص 389. مصباح المتهجد: ص 709. الوسيله "ابن حمزه": ص 196. الغيبة "شيخ طوسى": ص 155. الدروس: ص 156. مزارات اهل البيت عليهم السلام و تاريخها "سيد جلالى": ص 42. ]

از روزى كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در غدير خم اميرالمؤمنين عليه السلام را به امامت منصوب فرمود، آن وادى تقدس تازه اى يافت. مراسم سه روزه در آن سرزمين با حضور نور پاك محمد و على و فاطمه و حسن و حسين صلوات اللَّه عليهم چنان روحى در كالبد آن جارى ساخت كه در طول چهارده قرن همواره با نام 'مسجد پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در غدير' بر سر زبانها ماند و ميليونها زائر بيت اللَّه در رفت و بازگشت بدان متبرك گشتند و با عبادت در آن به بارگاه الهى تقرب جستند.

ائمه عليهم السلام به اصحابشان سفارش اكيد داشتند كه از زيارت مسجد غدير غفلت نكنند. امام حسين عليه السلام در مسير بازگشت از مكه به كربلا توقفى در غدير داشتند. امام باقر و امام صادق عليهماالسلام به مسجد غدير آمدند و جاى جاى مراسم غدير را براى اصحابشان تشريح كردند.

محدثين و علماى بزرگ نيز در غدير حضور مى يافتند و اداى احترام مى كردند. على بن مهزيار اهوازى از قرن سوم در سفر حج خود به مسجد غدير آمده است. در كلام شيخ طوسى از قرن ششم و ابن حمزه از قرن هفتم و شهيد اول و علامه حلى از قرن هشتم نام مسجد غدير و تصريح به باقى بودن آثار آن در زمانشان را مى خوانيم.

سيد حيدر كاظمى در سال 1250 از وجود آن خبر داده و با آنكه جاده از غدير فاصله داشته ولى مسجد آن مشهور بوده است. محدث نورى نيز از وجود آن در سال 1300 خبر داده و شخصاً در آن حضور يافته و اعمال آن را بجا آورده است.

تخريب مسجد غدير بدست دشمنان

[ مثالب النواصب "ابن شهر آشوب"، نسخه ى خطى: ص 63. ]

همانگونه كه 'غدير' پرچمى بر بلنداى تاريخ است كه از آن نور سبز 'على ولى اللَّه' مى درخشد، مسجد غدير هم تيرى به چشم دشمنان ولايت بوده كه بناى گِل و آجرى آن بعنوان سندى زنده از غدير در قلب صحرا مى درخشيد. از همين جاست كه دشمنان كينه توز على عليه السلام كه درِ خانه اش را آتش زدند و تابعين آنان در طول قرنها هرگز چشم ديدن چنين بناى اعتقادى- تاريخى را نداشتند.

آثار مسجد غدير كه توسط پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و اصحابش علامت گذارى شده بود، اولين بار بدست عمر بن الخطاب از ميان برده شد و علائم آن محو گرديد.

بار ديگر در زمان اميرالمؤمنين عليه السلام احيا شد ولى پس از شهادت آنحضرت، معاويه ساربانى را با دويست نفر فرستاد تا آثار غدير خم را با خاك يكسان كنند!

در زمانهاى بعد بار ديگر مسجد غدير بنا شد و از آنجا كه كنار جاده ى حجاج قرار داشت محلى معروف بود و حتى تاريخ نگاران و جغرافى نويسانِ مخالفين هم آن را نام برده و محل آن را تعيين كرده اند.

تا صد سال پيش مسجد غدير بر پا بوده و با آنكه در منطقه ى مخالفين بوده ولى رسماً محل عبادت و بعنوان مسجد غدير معروف بوده است، تا آنكه آخرين ضربه را وهابيها زده اند. آنان دو اقدام كينه توزانه براى از بين بردن مسجد غدير انجام داده اند: از يكسو مسجد را خراب كرده و آثار آن را از بين برده اند، و از سوى ديگر مسير جاده را طورى تغيير داده اند كه از منطقه ى غدير فاصله ى زيادى پيدا كرده است.

موقعيت جغرافيايى غديرخم

منطقه ى غديرخم در مسير سيلابهايى واقع شده كه پس از عبور از غدير به جحفه مى رسد و سپس تا درياى سرخ ادامه پيدا مى كند و سيلهاى ساليانه را به دريا مى ريزد. چنين مسيرهايى را به زبان عربى 'وادى' مى گويند.
بنابراين در توصيف جغرافيايى غدير مى توانيم بگوئيم: وادى جحفه مسير سيلى است كه به دريا مى ريزد. در اين مسير آبگيرى طبيعى بوجود آمده كه پس از عبور سيل، آبهاى باقيمانده در آن جمع مى شوند، و به چنين گودالها و آبگيرهايى در عرب 'غدير' مى گويند. در مناطق مختلف غديرهاى زيادى در مسير سيلها وجود دارد كه با نامگذارى از يكديگر شناخته مى شوند. اين غدير هم براى شناخته شدن از غديرهاى ديگر بنام 'خم' نامگذارى شده است.

نام غدير خم در طول چهارده قرن تغيير نيافته و در كتابهاى جغرافيايى و تاريخى و لغت مربوط به قرون مختلف همين نام را براى اين مكان معين مى بينيم كه موقعيت دقيق آن را هم تعيين كرده اند و فواصل آن را از چهار جهت به صراحت گفته اند. در اين باره به كتابهاى زير مراجعه شود:

معجم ما استعجم: ج 2 ص 510 و 492 و 368. لسان العرب: ماده ى خمم و غدر. معجم البلدان: ج 2 ص 389 و 350، ج 3 ص 159، ج 4 ص 188، ج 6 ماده غدير. معجم معالم الحجاز: ج 1 ص 156. تاج العروس: ماده خمم، غدر. النهاية "ابن اثير": ماده خم. الروض المعطار: ص 156. وفاء الوفاء: ج 2 ص 298. صفة جزيرة العرب: ص 259.

با توجه به اينكه يك منطقه جغرافيايى را به مناسبتهاى مختلف با نامهاى متفاوت ياد مى كنند، لذا غديرخم هم در تاريخ با نامهاى مناطقى كه از نظر جغرافيايى از آن حساب مى شود نام برده شده است. در مواردى بعنوان 'جحفه' از آن ياد شده، بدان جهت كه غدير خم در وادى جحفه قرار دارد. در مواردى 'خرّار' گفته شده كه نام مسير سيل از غدير تا جحفه است كه سيل را به آنجا مى ريزد. در مواردى با نام 'غُرَبة' ياد مى شود و اين بمناسبت همجوارى غدير با اين منطقه است و هر دو در يك وادى قرار دارند.

با توجه به اينكه موقعيت غدير و جحفه بصورت از شرق به غرب در مسير سيل است و هر چه به سمت دريا پيش مى رود مسير سيل وسيع تر مى شود و كسانى كه در صدد تعيين فاصله ى جحفه تا غدير بوده اند از زاويه هاى مختلفى مسافت را اندازه
گرفته اند، لذا فاصله ى آن تا جحفه را گاهى سه مايل و گاهى دو مايل تعيين كرده اند.

از سوى ديگر شرايط جغرافيايى منطقه در طول تاريخ تغييراتى داشته است، بخصوص آنكه در مسير سيل بوده و شكل آن براحتى تغيير مى يابد. بهمين جهت در توصيف غدير خم جنبه هاى حياتى و طبيعى از زمان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله تا كنون تغييراتى داشته اند كه به شرح زير است:

- در نزديك آبگير "غدير" چشمه ى آبى است كه پس از جارى شدن به سمت غدير آمده و در آن مى ريخته است. اين چشمه گاهى كم آب يا خشك مى شده و گاهى در اثر عوامل طبيعى مسيرش از غدير عوض مى شده و به سمت ديگرى مى رفته است.

- در اطراف چشمه درختانى سرسبز و انبوه رشد كرده و محل زيبايى را ايجاد كرده بوده است. گاهى در اثر سيلابها اين درختان از بين مى رفته و يا در سالهايى كه آب چشمه كم بوده يا خشك شده درختان نيز سرسبزى خود را از دست داده يا خشكيده اند.

- كنار آبگير نيز درختان صحرايى كهنسالى بوده كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در سايه ى آنها سخنرانى فرموده است. اين درختان نيز در اثر عمر زياد خشكيده و سيل نيز در از بين رفتن آنها مؤثر بوده است.

- خود آبگير نيز از نظر عمق و عرض و طول در ساليان متمادى كه سيل از روى آن عبور كرده تغييرات زيادى بخود ديده، ولى محل ا صلى آن تغييرى نكرده است و در طول تاريخ تا امروز بعنوان غديرخم محلى معروف بوده است.